Sera gazı emisyonlarının azaltım faaliyetleri
İklim Kanunu Madde 5
(1) Sera gazı emisyonları; Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve Başkanlık tarafından yayımlanan veya güncellenen strateji ve eylem planları doğrultusunda azaltılır.
(2) Ulusal Katkı Beyanında sektörel bazda belirtilen sera gazı emisyonlarının azaltım faaliyetleri, ilgili kurum ve kuruluşlara mevzuatla verilen görev ve sorumluluklar dâhilinde gerçekleştirilir. Ulusal Katkı Beyanında yer alan sektörel politikaların uygulanması ve hedeflere ulaşılması amacıyla ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda bu maddedeki esaslar da dikkate alınarak ilgili kurum ve kuruluşların mevcut görev ve sorumlulukları gözden geçirilir. Bu kapsamda Bakanlığın ve ilgili kurumların görüşü alınarak Ulusal Katkı Beyanı ve net sıfır emisyon hedefi çerçevesinde ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca düzenleme yapılabilir.
(3) İlgili kamu kurum ve kuruluşları, orta ve uzun dönemli hedeflerini içeren planlama araçlarını sera gazı emisyonlarının azaltım faaliyetleri çerçevesinde; uyarlamak, hazırlamak, uygulamak, izlemek ve güncellemekle yükümlüdür.
(4) Kurum ve kuruluşlar; net sıfır emisyon hedefi ve döngüsel ekonomi yaklaşımı ile uyumlu olacak şekilde, Ulusal Katkı Beyanında yer alan sektörlerde uygulanmak üzere enerji, su ve ham madde verimliliği, kirliliğin kaynağında önlenmesi, yenilenebilir enerji kullanımının artırılması, ürünlerin, işletmelerin, kurum ve kuruluşların karbon ayak izinin azaltılması, alternatif temiz veya düşük karbonlu yakıtların ve ham maddelerin kullanımı, elektrifikasyonun yaygınlaştırılması, temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımının artırılması gibi azaltım önlemlerinin alınması, bu önlemlerin adil geçiş gereklilikleri gözetilerek uygulanması ile sıfır atık sisteminin kurulması, uygulanması ve izlenmesiyle yükümlüdür.
(5) Net sıfır emisyon hedefinin sağlanmasına yönelik emisyonların dengelenmesi için orman, tarım, mera ve sulak alanlarda karbon yutağı kayıplarını engellemek üzere ilgili kurum ve kuruluşlarca tedbirler alınır, yutak alanların ve korunan alanların korunarak artırılması sağlanır.
Giriş
İklim değişikliği ile mücadelede en önemli başlıklardan biri, sera gazı emisyonlarının azaltılmasıdır. Türkiye, Paris Anlaşması’na taraf olduktan sonra Ulusal Katkı Beyanı ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda çeşitli stratejiler geliştirmiştir. 2025 yılında yürürlüğe giren İklim Kanunu, bu hedeflerin hukuki zemine oturmasını sağlamıştır.
Kanunun 5. maddesi, sera gazı emisyonlarının nasıl azaltılacağını, hangi kurumların hangi sorumlulukları üstleneceğini ve hangi önlemlerin alınması gerektiğini düzenlemektedir. Bu düzenleme, hem çevre hukuku hem de enerji, tarım, sanayi ve ulaştırma gibi sektörleri ilgilendiren disiplinler arası bir norm niteliği taşır.
Bu yazıda, İklim Kanunu m. 5’in fıkraları tek tek incelenecek; hukuki nitelik, tarafların hak ve borçları, sektörel sorumluluklar ve uygulamada karşılaşılabilecek sorunlar ele alınacaktır.
Hukuki Nitelik
Maddenin her bir fıkrası doğrudan uygulanabilir emredici hükümler içermektedir. Bu nedenle yalnızca yol gösterici değil, aynı zamanda bağlayıcı niteliktedir.
- Fıkra (1): Azaltımın çerçevesini çizer.
- Fıkra (2): Kurumlar arası sorumluluk paylaşımını düzenler.
- Fıkra (3): Planlama yükümlülüğünü getirir.
- Fıkra (4): Sektörel önlemleri sıralar.
- Fıkra (5): Karbon yutak alanlarının korunmasını düzenler.
Bu yönüyle m. 5, çevre hukukunda “hedef norm” ile “yükümlülük normu”nu birlikte içeren karma bir yapıdadır.
Unsurlar
Ulusal Katkı Beyanı ve Net Sıfır Hedefi (f.1)
Sera gazı emisyonlarının azaltımı, Türkiye’nin uluslararası taahhütleriyle doğrudan bağlantılıdır. Ulusal Katkı Beyanı (NDC), Türkiye’nin Paris Anlaşması çerçevesinde sunduğu azaltım hedeflerini içerir. Bu hedefler, net sıfır emisyon vizyonu ile desteklenmektedir.
Kurumsal Sorumluluklar (f.2)
Azaltım faaliyetleri, tek bir kurumun değil, tüm kamu idarelerinin görevidir. Sektörel politikalar doğrultusunda, mevcut görev ve sorumluluklar yeniden gözden geçirilebilir. Bu esneklik, değişen ihtiyaçlara hızlı uyum sağlamayı hedeflemektedir.
Planlama Yükümlülüğü (f.3)
İlgili kurumlar, orta ve uzun vadeli planlarını sera gazı azaltım hedefleri doğrultusunda güncellemekle yükümlüdür. Bu, yalnızca çevresel değil, aynı zamanda hukuki bir zorunluluk niteliğindedir.
Sektörel Önlemler (f.4)
Kanun, yalnızca genel hedefler koymakla yetinmemiş; somut önlemleri de saymıştır:
- Enerji, su ve ham madde verimliliği,
- Kirliliğin kaynağında önlenmesi,
- Yenilenebilir enerjiye geçiş,
- Karbon ayak izinin azaltılması,
- Alternatif yakıt ve ham madde kullanımı,
- Elektrifikasyonun yaygınlaştırılması,
- Temiz teknolojilerin geliştirilmesi,
- Adil geçiş gerekliliklerinin gözetilmesi,
- Sıfır atık sistemlerinin kurulması.
Karbon Yutak Alanlarının Korunması (f.5)
Net sıfır hedefinin sağlanması yalnızca azaltımla değil, aynı zamanda dengeleyici mekanizmalarla mümkündür. Ormanlar, tarım alanları, meralar ve sulak alanlar bu noktada “karbon yutağı” işlevi görmektedir. Kanun, bu alanların korunmasını ve artırılmasını zorunlu kılmıştır.
Özellikler
- Bütüncül Yaklaşım: Enerji, tarım, sanayi ve ulaştırma gibi sektörleri kapsar.
- Hedef Odaklı: Net sıfır vizyonunu merkezine alır.
- Uygulanabilirlik: Somut önlemler sıralanarak soyutluk ortadan kaldırılmıştır.
- Esneklik: Kurumların görevleri değişen koşullara göre revize edilebilir.
- Çevresel Adalet: Adil geçiş ve sıfır atık gibi sosyal boyutları da içerir.
Tarafların Hak ve Borçları
Kamu Kurumları
- Politika ve planlarını iklim hedefleriyle uyumlu hale getirmek,
- Azaltım faaliyetlerini yürütmek,
- Karbon yutak alanlarını korumak.
Şirketler
- Enerji verimliliği projeleri geliştirmek,
- Yenilenebilir enerjiye yatırım yapmak,
- Karbon ayak izini ölçmek ve azaltmak.
Bireyler
- Dolaylı olarak sıfır atık ve enerji tasarrufu uygulamalarına uymak,
- Kamu düzenlemelerinden doğan yükümlülükleri yerine getirmek.
Uygulamada Doğabilecek Sorunlar
- Kurumlar arası koordinasyon eksikliği: Görev paylaşımı net olmazsa uygulamada çatışma yaşanabilir.
- Maliyet sorunu: Şirketler için yenilenebilir enerjiye geçiş ve temiz teknoloji yatırımları maliyetli olabilir.
- Veri eksikliği: Karbon ayak izinin ölçümü için güvenilir veri toplanması gereklidir.
- Hukuki ihtilaflar: Düzenlemelere uyulmaması halinde idari yaptırımlar ve yargı süreçleri gündeme gelebilir.
Sonuç ve Değerlendirme
İklim Kanunu m. 5, sera gazı emisyonlarının azaltımına ilişkin en kapsamlı düzenlemelerden biridir. Bu madde, yalnızca çevre politikalarının değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal politikaların da iklim hedefleriyle uyumlu hale getirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Net sıfır hedefi, yalnızca devletin değil, özel sektör ve bireylerin de katılımını gerektirir. Bu nedenle, şirketler açısından hukuki danışmanlık ve uyum süreci yönetimi büyük önem taşır.
Uzun vadede bu madde, Türkiye’nin düşük karbon ekonomisine geçişinde hukuki temel oluşturacak; çevre, enerji, tarım ve sanayi sektörlerinde dönüşümün öncüsü olacaktır.
