Özet
Turizm sektörü, sözleşme ilişkilerinin yoğunluğu ve çok taraflı yapısı nedeniyle uyuşmazlıklara son derece açık bir alandır. Seyahat acentaları, konaklama tesisleri ve diğer turizm işletmeleri ile tüketiciler arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların hızlı, uzman ve görece düşük maliyetle çözümlenmesine yönelik kurumsal mekanizmalardan biri de Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) nezdinde oluşturulan TÜRSAB Tahkim Kurulu’dur. Bu çalışmada, TÜRSAB Tahkim Kurulu’nun hukuki dayanağı, kurumsal yapısı, işleyişi, verdiği kararların hukuki niteliği ve özellikle turizme özgü ticari ve tüketici uyuşmazlıklarındaki işlevi incelenmektedir. Çalışma, Kurul’un 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) düzenlenen tahkim hükümleri çerçevesindeki konumunu, TÜRSAB İç Tüzüğü, Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği ve TÜRSAB Tahkim Kurulu Yönergesi ışığında değerlendirmektedir.
Anahtar Kelimeler
TÜRSAB Tahkim Kurulu, turizm hukuku, seyahat acentaları, tahkim, alternatif uyuşmazlık çözümü, paket tur sözleşmesi.
Giriş
Turizm sektöründe seyahat acentalığı faaliyeti, ulaşımdan konaklamaya, rehberlikten transfer ve ekstra turlara kadar pek çok hizmet bileşenini içeren karmaşık sözleşme ilişkilerini barındırmaktadır. Bu çok katmanlı yapı, kaçınılmaz olarak uyuşmazlık riskini artırmakta; uyuşmazlıkların mahkemeler yerine uzmanlaşmış, hızlı ve esnek mekanizmalarla çözümlenmesi ihtiyacını gündeme getirmektedir.
Türkiye’de tahkim, genel olarak 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 407 ve devamı maddelerinde düzenlenmiş olup, tarafların iradelerine dayalı bir alternatif uyuşmazlık çözüm yoludur. Turizm sektörüne özgü uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümlenebilmesi amacıyla TÜRSAB nezdinde kurumsal bir tahkim organı öngörülmüş ve bu organ TÜRSAB Tahkim Kurulu olarak yapılandırılmıştır.
Bu çerçevede TÜRSAB Tahkim Kurulu, turizm sektörüne özgü ticari uyuşmazlıkların yanı sıra, tarafların rızasına bağlı olarak tüketici haklarına ilişkin uyuşmazlıklarda da başvurulabilen kurumsal bir tahkim merkezi görünümündedir.
TÜRSAB Tahkim Kurulu’nun Hukuki Dayanağı
TÜRSAB Tahkim Kurulu’nun hukuki temeli birden fazla düzenlemeye dayanmaktadır:
1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu ve buna dayanılarak çıkarılan Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği, TÜRSAB organları arasında Tahkim Kurulu’nu da saymakta ve çalışma usul ve esaslarının yönerge ile belirlenebileceğini öngörmektedir.
TÜRSAB İç Tüzüğü, Tahkim Kurulu’nu, “seyahat acentalığı faaliyetlerinin yürütülmesi esnasında, Birlik üyelerinin kendi aralarında veya diğer turizm işletmeleri ile oluşabilecek uyuşmazlıkların çözümünde görev yapacak kurul” olarak tanımlamaktadır.
TÜRSAB Tahkim Kurulu Yönergesi, Kurul’un oluşumu ve çalışma esaslarını düzenlemekte; turizm sektöründeki uyuşmazlıkların HMK’nın 407 ve devamı maddelerindeki tahkim usullerine göre çözümlenmesini amaçladığını açıkça ifade etmektedir.
Yönerge’de amaç maddesi, turizm sektörüne özgü uyuşmazlıkların tahkim usulüyle çözümlenmesi için Tahkim Kurulu’nun oluşturulması ve çalışma esaslarının belirlenmesi olarak formüle edilmiştir.
Bu bütünlük içinde TÜRSAB Tahkim Kurulu:
Dernek/meslek örgütü bünyesinde kurulmuş kurumsal bir tahkim organı,
HMK tahkim hükümleri çerçevesinde faaliyet gösteren özel hukuk tüzel kişisi nezdinde tahkim merkezi,
Turizm sektörüne özgü ticari ve kimi tüketici uyuşmazlıklarında ihtiyari tahkim mercii niteliği taşımaktadır.
Kurumsal Yapı ve Hakemlerin Belirlenmesi
TÜRSAB Tahkim Kurulu, belirli nitelikleri haiz hakemlerden oluşan bir organ olup, hakem listesi TÜRSAB Yönetim Kurulu tarafından belirlenmekte ve ilan edilmektedir. Yönerge’de “hakem”, TÜRSAB Yönetim Kurulu tarafından belirlenip duyurulmuş Hakem Listesinden seçilerek görevlendirilen Tahkim Kurulu üyesi olarak tanımlanmaktadır.
Kurul’un yapısına ilişkin başlıca hususlar:
Kurul, bir Başkan ve diğer hakemlerden oluşur; Başkan, Tahkim Kurulu’nun çalışmalarını sevk ve idare eder.
Hakemler, turizm sektörünü ve ilgili hukuki mevzuatı bilen kişiler arasından seçilerek uzmanlık temelli bir kurul yapısı oluşturulması hedeflenir.
Kurul’un sekreterya hizmetleri TÜRSAB genel sekreterliği/hukuk birimi tarafından yerine getirilir.
Bu yapı, tahkim müessesesinin en önemli avantajlarından biri olan “uzman hakem” ilkesini turizm alanında somutlaştırmaktadır.
Uyuşmazlık Türleri ve Başvuru Şartları
Yönerge’ye göre “Uyuşmazlık”, “turizme özgü, ticari ve tüketici haklarına ilişkin dava konusu ihtilaf” olarak tanımlanmaktadır.
Bu tanım uyarınca TÜRSAB Tahkim Kurulu’na konu olabilecek başlıca uyuşmazlık türleri şunlardır:
TÜRSAB üyesi seyahat acentaları arasındaki ticari uyuşmazlıklar,
Seyahat acentası ile diğer turizm işletmeleri (örneğin otel, taşıyıcı, rehberlik şirketi) arasındaki uyuşmazlıklar,
Seyahat acentası ile tüketici arasında, tarafların açık rızasıyla tahkime götürülen uyuşmazlıklar (paket tur, konaklama, transfer, ekstra tur vb.).
Başvurunun yapılabilmesi için genellikle şu şartlar aranır (genel tahkim hukuku ve yönerge sistematiği çerçevesinde):
Taraflar arasında tahkim anlaşması veya tahkim şartı bulunması (örneğin paket tur sözleşmesinde TÜRSAB Tahkim Kurulu’na atıf yapılması),
Uyuşmazlığın tahkime elverişli bir özel hukuk uyuşmazlığı olması,
Başvurunun süresinde ve yönergede öngörülen usule uygun yapılması.
Tüketici işlemlerinde, emredici tüketici hukuku hükümleri ve Tüketici Hakem Heyetleri / Tüketici Mahkemeleri’nin görev alanı her halükarda saklıdır; bu nedenle tüketici uyuşmazlıklarında Tahkim Kurulu’na başvuru, kural olarak tarafların sonradan ve açık rızasına dayanmalıdır.
Yargılama Usulü: Başvuru, İnceleme ve Karar
TÜRSAB Tahkim Kurulu Yönergesi, usule ilişkin düzenlemeleri HMK tahkim hükümlerine atıfla ayrıntılandırmakta; başvuru dilekçesi, savunma, delillerin sunulması, bilirkişilik ve duruşma gibi hususları düzenlemektedir.
Usulün ana hatları şu şekilde özetlenebilir:
Başvuru ve cevap
Başvuru, uyuşmazlık konusunu, talep sonucunu ve dayanakları içeren bir dilekçe ile yapılır; dilekçeye sözleşme ve ilgili belgeler eklenir. Davalı tarafa cevap için süre verilir; cevap dilekçesiyle birlikte deliller sunulur.
Delillerin toplanması, keşif ve bilirkişi
Yönerge’de Tahkim Kurulu’nun, gerektiğinde uyuşmazlık konusunun daha iyi anlaşılması için mahallinde keşif yapabileceği, bilirkişi görevlendirebileceği ve inceleme yaptırabileceği düzenlenmiştir.
Bu imkân, turizm uyuşmazlıklarında özellikle:
Konaklama tesisinin standardının,
Hizmetin fiilen yerine getirilip getirilmediğinin,
Sözleşmeye aykırılığın kapsamının
tespitinde önemli bir avantaj yaratır.
Duruşma yapılması
Tahkim Kurulu, gerekli gördüğü takdirde duruşmalı inceleme yapabilir; duruşma günü ve saati taraflara tebliğ edilir. Duruşmada taraflar veya vekilleri dinlenir; deliller tartışılır.
Süreler ve yargılamanın yoğunluğu
TÜRSAB Tahkim Kurulu tahkim usulü, genel mahkeme yargılamasına kıyasla daha kısa sürede sonuçlanması hedeflenen bir sistemdir. Öğretide, TÜRSAB tahkim kurallarının nispeten kısa tahkim süreleri öngördüğü ve uyuşmazlıkların yoğunlaştırılmış biçimde ele alındığı belirtilmektedir.
Kararların Hukuki Niteliği ve İcrası
TÜRSAB Tahkim Kurulu, HMK’nın 407 ve devamı maddeleri uyarınca hakem kurulu sıfatıyla karar verir; verdiği kararlar, kanunda öngörülen şartlar dâhilinde tahkim kararı niteliğindedir.
Bu çerçevede:
Kurul’un kararı, taraflar bakımından bağlayıcıdır.
Kararın icrası için HMK’da öngörülen şekilde tenfiz/ icra edilebilirlik şerhi alınarak ilamlı icra yoluna gidilebilir.
Tahkim kararına karşı yalnızca HMK’da sınırlı olarak sayılan nedenlerle iptal davası açılabilir; bu da Kurul kararlarının mahkeme kararına kıyasla daha sınırlı bir yargısal denetime tabi olduğu anlamına gelir.
Dolayısıyla TÜRSAB Tahkim Kurulu kararları, klasik anlamda iç tahkim kararıyla aynı hukuki sonuçları doğurur; farklılık, tahkimin kurumsal olarak TÜRSAB çatısı altında yürütülmesinden kaynaklanmaktadır.
Tüketici Şikâyetleri, TÜRSAB Çizelgesi ve Tahkim Kurulu İlişkisi
TÜRSAB bünyesinde Hukuk Müşavirliği’ne bağlı Tüketici Şikâyetleri Departmanı faaliyet göstermekte ve seyahat acentalarına yönelik tüketici şikâyeti süreçlerini yürütmektedir.
Ayrıca Turizm Tüketicileri Taleplerini Değerlendirme Çizelgesi, tüketici taleplerinde iade oranlarının hesaplanmasında başvurulan önemli bir kriter olup, çizelgeye göre TÜRSAB Tahkim Kurulu ve Tüketici Komisyonları kendilerine iletilen talepleri bu hükümler çerçevesinde değerlendirir.
Bu yapı, tüketici uyuşmazlıklarında:
Önce TÜRSAB nezdinde şikâyet mekanizmalarının işletilmesine,
Ardından, tarafların iradesine bağlı olarak Tahkim Kurulu’na başvurulmasına,
Çizelge’nin sağladığı oranlama standardı ile uyuşmazlıkların daha öngörülebilir biçimde çözülmesine
imkân tanımaktadır.
Bununla birlikte, tüketici hukukunun emredici hükümleri gereği, tüketici lehine Tüketici Hakem Heyetleri ve Tüketici Mahkemeleri başvuru yollarının her zaman saklı olduğu; Tahkim Kurulu’nun, tüketici yönünden bağlayıcı olabilmesi için bilgilendirilmiş ve açık rızaya dayalı bir tercih olması gerektiği unutulmamalıdır.
Değerlendirme: Avantajlar ve Sınırlılıklar
Avantajlar
Uzmanlık: Kurul’un turizm ve seyahat acentalığı alanında uzman hakemlerden oluşması, teknik konuların daha sağlıklı değerlendirilmesini sağlar.
Hız ve esneklik: Yönergede öngörülen kısa tahkim süreleri, genel mahkeme sürecine kıyasla daha hızlı sonuç alınmasına imkân verir.
Sektör içi barış: Aynı meslek örgütüne bağlı üyeler arasındaki uyuşmazlıkların TÜRSAB çatısı altında çözülmesi, kurumsal uyumu ve mesleki dayanışmayı güçlendirir.
Öngörülebilirlik: Turizm Tüketicileri Taleplerini Değerlendirme Çizelgesi ve tahkim kuralları, bedel iadesi ve sorumluluk alanlarının önceden öngörülebilir olmasını sağlar.
Sınırlılıklar
Farkındalık sorunu: Tüketiciler ve hatta bazı sektör aktörleri nezdinde Tahkim Kurulu’nun işlevi yeterince bilinmemektedir.
Tüketici tahkimine ilişkin çekinceler: Emredici tüketici hukuku kuralları, önceden kurulan tahkim şartlarının tüketici bakımından her zaman geçerli sayılmasını engelleyebilmekte; bu da Tahkim Kurulu’nun tüketici uyuşmazlıklarındaki alanını daraltmaktadır.
Tenfiz süreci: Tahkim kararlarının icrası için mahkeme nezdinde icra edilebilirlik/tenfiz süreci gerekmesi, her ne kadar kısa olsa da, Kurul kararlarının “kendiliğinden icra” edilebilmesine engel oluşturmaktadır (bu durum tüm iç tahkim kararları için geçerlidir).
Sonuç
TÜRSAB Tahkim Kurulu, turizm sektörüne özgü uyuşmazlıkların çözümünde uzmanlaşmış, kurumsal ve tahkim esaslı bir mekanizma sunmaktadır. 1618 sayılı Kanun, Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği, TÜRSAB İç Tüzüğü ve Tahkim Kurulu Yönergesi ile hukuki çerçevesi çizilen bu kurul; seyahat acentaları, turizm işletmeleri ve belirli şartlarda tüketiciler arasındaki uyuşmazlıkların HMK tahkim hükümleri çerçevesinde çözümlenmesini sağlamaktadır.
Turizm sektöründe uyuşmazlıkların artan sayısı ve karmaşıklığı dikkate alındığında, Tahkim Kurulu’nun etkin bir şekilde işletilmesi ve bu mekanizmanın sektörel farkındalığının artırılması önem taşımaktadır. Özellikle paket tur sözleşmelerinde tahkim şartlarının açık ve şeffaf şekilde düzenlenmesi, tüketicinin bilgilendirilmiş onamının sağlanması ve Turizm Tüketicileri Taleplerini Değerlendirme Çizelgesi’nin güncel koşullara göre revize edilmesi, Kurul’un işlevselliğini daha da artıracaktır.
Sonuç olarak TÜRSAB Tahkim Kurulu, turizm hukuku alanında özel uzmanlaşmış bir iç tahkim örneği olarak, hem akademik literatür hem de uygulama bakımından incelenmesi ve geliştirilmesi gereken önemli bir kurumsal yapıdır.
Kaynakça
- TÜRSAB, TÜRSAB Tahkim Kurulu Yönergesi, “Madde 1: Amaç ve kapsam”. TÜRSAB
- TÜRSAB, TÜRSAB Tahkim Kurulu Yönetmeliği/Yönergesi metinleri (çeşitli versiyonlar).TÜRSAB+1
- TÜRSAB, Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği, 03.06.2018 tarihli, 30440 sayılı RG.TÜRSAB
- TÜRSAB, İç Tüzük, Tahkim Kurulu tanımı ve görev alanı.TÜRSAB
- TÜRSAB, Yönergeler Sayfası (Tahkim Kurulu Yönergesi ve ilgili duyurular).TÜRSAB+1
- TÜRSAB, Tüketici Şikayetleri Birimi tanıtım sayfası. TÜRSAB
- TÜRSAB, Turizm Tüketicileri Taleplerini Değerlendirme Çizelgesi ve ilgili açıklamalar.TÜRSAB
- On İki Levha Yayıncılık, Türkiye’de Deniz Ticareti Uyuşmazlık Çözüm Merkezi Kurulması… içinde “Türkiye Seyahat Acentaları Birliği Tahkim Kurulu” bölümü.LEXPERA+1
- Çeşitli paket tur/hizmet sözleşmeleri (örnek: Holitera Hizmet Sözleşmesi – TÜRSAB Tahkim Kurulu’na atıf içeren hüküm).Holitera
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, m. 407 vd. – Tahkim hükümleri.
- 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve Paket Tur Sözleşmeleri Yönetmeliği.
