Giriş
Konkordato kurumu, borçlunun mali durumunu iyileştirmeyi hedeflerken alacaklıların haklarının da kolektif bir yapı içinde korunmasını amaçlayan çok aktörlü bir yeniden yapılandırma sürecidir. Bu sürecin sağlıklı ve şeffaf şekilde yürütülmesi, yalnızca mahkeme ve konkordato komiserinin faaliyetleriyle değil, aynı zamanda alacaklıların sürece aktif katılımını sağlayan kurumsal mekanizmalarla mümkün olmaktadır. İşte bu noktada alacaklılar kurulu ve alacaklılar toplantısı, konkordato sisteminin demokratik ve denetleyici unsurları olarak öne çıkmaktadır.
7101 sayılı Kanun’la yapılan reform sonrasında, konkordato sürecinde alacaklıların rolü önemli ölçüde güçlendirilmiştir. Özellikle büyük ölçekli borçlular bakımından alacaklıların yalnızca oy kullanan pasif aktörler olmaktan çıkarılıp, süreci izleyen, denetleyen ve yönlendiren bir pozisyona getirilmesi hedeflenmiştir. Bu amaç doğrultusunda alacaklılar kurulu kurumu ihdas edilmiş; kurulun oluşumu, görevleri, çalışma usulleri ve yetkileri ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.
Alacaklılar kurulu, konkordato komiserinin faaliyetlerine nezaret eden, gerekli hâllerde mahkemeye görüş bildiren ve sürecin alacaklı menfaatlerine uygun şekilde yürütülmesini sağlamaya çalışan kolektif bir organdır. Bunun yanında konkordato sürecinin en kritik aşamalarından biri olan alacaklılar toplantısı, konkordato projesinin müzakere edildiği ve kabul edilip edilmediğinin belirlendiği temel karar alma mekanizmasıdır. Alacaklı iradesinin somutlaştığı bu toplantı, konkordatonun başarıya ulaşıp ulaşmayacağını doğrudan etkileyen bir fonksiyona sahiptir.
Bu bölümde; alacaklılar kurulunun oluşturulması, zorunlu olarak kurulacağı hâller, görevleri ve çalışma usulleri; alacakların bildirilmesi ve tahkiki süreci; alacaklılar toplantısının yapılması, konkordato projesinin kabulü için gerekli çoğunluk şartları ve borçtan birlikte sorumlu olanlara karşı hakların durumu, İcra ve İflâs Kanunu ile Konkordato Komiserliği ve Alacaklılar Kuruluna Dair Yönetmelik hükümleri esas alınarak sistematik biçimde ele alınacaktır. İnceleme boyunca rehber niteliğindeki düzenlemeler esas alınacak; uygulamaya ışık tutacak şekilde açıklayıcı bir yaklaşım benimsenerek konkordato sürecinde alacaklıların konumu bütüncül olarak değerlendirilecektir.
Alacaklılar Kurulu
Alacaklılar Kurulunun Oluşturulması
Alacaklılar kurulu, konkordato sürecinde alacaklıların kolektif temsiline imkân tanıyan ve sürecin denetlenmesine katkı sağlayan bir organdır. Kurulun oluşturulması, mahkemenin takdirine bağlı olmakla birlikte, kanun ve ilgili yönetmelik hükümleri çerçevesinde belirli usul şartlarına tâbidir. Buna göre alacaklılar kurulu, kesin mühlet kararıyla birlikte veya en geç alacaklıların alacaklarını bildirmeleri ve borçlunun bu alacaklara ilişkin beyanının alınmasından sonra oluşturulabilir.
Kurulun teşkili sırasında temel ölçütler; üye sayısının yediyi geçmemesi, tek sayıda olması ve üyelere herhangi bir ücret takdir edilmemesidir. Kurulun oluşturulmasında konkordato komiserinin görüşü alınır. Bu durum, komiserin sürecin işleyişine hâkim konumunun doğal bir sonucudur ve kurulun işlevsel bir yapıya kavuşmasını amaçlar.
Alacaklılar kurulunun oluşumunda, alacaklıların hukuki nitelikleri bakımından dengeli bir temsil esası benimsenmiştir. Farklı hukuki nitelikteki alacaklı sınıflarının ve varsa rehinli alacaklıların kurulda hakkaniyete uygun biçimde temsil edilmesi, konkordato sürecinde alacaklı menfaatleri arasındaki dengenin korunmasına hizmet eder. Böylelikle kurul, belirli bir alacaklı grubunun etkisi altına girmeksizin, konkordato sürecini bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirebilecek bir yapıya kavuşur.
Kurulun oluşturulması, her konkordato dosyası bakımından zorunlu olmayıp, özellikle alacaklı sayısının ve alacak tutarlarının sınırlı olduğu dosyalarda mahkemece gerekli görülmeyebilir. Buna karşılık, alacaklı yapısının karmaşık olduğu, çok sayıda alacaklıyı ve yüksek meblağları içeren konkordato taleplerinde alacaklılar kurulunun oluşturulması, sürecin sağlıklı yürütülmesi açısından büyük önem taşır.
Alacaklılar Kurulunun Zorunlu Olarak Oluşturulacağı Hâller
Kanun koyucu, bazı konkordato dosyalarında alacaklılar kurulunun oluşturulmasını mahkemenin takdirine bırakmamış, belirli ölçütlerin gerçekleşmesi hâlinde kurulun teşkilini zorunlu kılmıştır. Bu düzenleme, özellikle büyük ölçekli konkordato süreçlerinde alacaklıların kurumsal temsiline duyulan ihtiyacın bir sonucudur.
Bu kapsamda, hukuki nitelikleri büyük ölçüde birbirine benzer alacaklar aynı alacaklı sınıfında değerlendirilir. Rehinli alacaklılar ise, rehnin kıymetini karşılayan alacak miktarı bakımından ayrı bir sınıf olarak kabul edilir. Alacaklı sınıflarının bu şekilde ayrıştırılması, alacaklılar kurulunun zorunlu olarak oluşturulup oluşturulmayacağının tespitinde belirleyici rol oynar.
En az üç farklı alacaklı sınıfının bulunması kaydıyla;
alacaklı sayısının iki yüz elliyi aşması veya
alacak miktarının yüz yirmi beş milyon Türk Lirasını geçmesi
hâllerinde alacaklılar kurulunun oluşturulması zorunludur. Bu eşikler, konkordato sürecinin ekonomik ve sosyal etkilerinin arttığı dosyalarda, alacaklıların sürece daha etkin katılımını sağlamayı amaçlamaktadır.
Zorunlu kurul hâllerinde mahkemenin takdir yetkisi ortadan kalkmakta; alacaklılar kurulu, yönetmelikte öngörülen esaslar çerçevesinde mutlaka oluşturulmaktadır. Bu durum, konkordato sürecinin şeffaflığı ve denetlenebilirliği bakımından önemli bir güvence teşkil eder.
Alacaklılar Kurulunun Görevleri
Alacaklılar kurulunun temel işlevi, konkordato sürecinin alacaklı menfaatleri doğrultusunda yürütülmesini sağlamak ve konkordato komiserinin faaliyetlerini denetlemektir. Kurul, konkordato yargılamasında karar verici bir organ olmamakla birlikte, sürecin yönlendirilmesinde ve denetlenmesinde önemli bir rol üstlenir. Bu yönüyle alacaklılar kurulu, mahkeme ile komiser arasında yer alan ve alacaklı iradesinin kurumsal düzeyde ifade edilmesine imkân tanıyan tamamlayıcı bir mekanizma niteliğindedir.
Alacaklılar kurulu, öncelikle komiserin faaliyetlerine nezaret eder. Komiserin konkordato sürecine ilişkin işlemleri, borçlunun faaliyetlerinin izlenmesi, konkordato projesinin hazırlanması ve alacaklılarla yürütülen iletişim, kurulun gözetim alanı içerisinde yer alır. Kurul, komiserin faaliyetlerini yeterli bulmadığı hâllerde, gerekçeli bir raporla mahkemeden komiserin değiştirilmesini talep edebilir. Mahkeme, bu talep üzerine borçluyu ve komiseri dinledikten sonra kesin olarak karar verir. Bu düzenleme, komiserin yetkilerini keyfî veya yetersiz biçimde kullanmasının önüne geçilmesi bakımından önemli bir denetim aracıdır.
Alacaklılar kurulunun bir diğer görevi, kanunda öngörülen hâllerde mahkemeye görüş bildirmektir. Özellikle borçlunun önemli tasarruf işlemleri, mühletin uzatılması gibi kritik aşamalarda kurulun görüşünün alınması, konkordato sürecinin alacaklı menfaatleri gözetilerek yürütülmesini sağlar. Bununla birlikte kurulun görüşleri mahkemeyi bağlayıcı nitelik taşımamakta; ancak karar sürecinde dikkate alınması gereken önemli bir değerlendirme unsuru olarak kabul edilmektedir.
Alacaklılar Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları
Alacaklılar kurulunun etkin ve düzenli biçimde çalışabilmesi için toplantı ve karar alma usulleri ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre alacaklılar kurulu, kural olarak her ay en az bir defa toplanır. Aylık olağan toplantıların günü ve yeri, konkordato komiseri tarafından belirlenir ve kurul üyelerine bildirilir. Bu düzenleme, kurulun düzenli biçimde bilgilendirilmesini ve sürecin sürekli gözetim altında tutulmasını amaçlamaktadır.
Bunun yanında alacaklılar kurulu, üyelerinin salt çoğunluğunun talebi üzerine her zaman toplanabilir. Bu hâlde yapılacak toplantının komisere bildirilmesi zorunludur. Böylelikle komiserin kurul toplantılarından haberdar olması ve sürece ilişkin bilgi paylaşımının sağlanması temin edilir.
Kurul, toplantıya katılan üyelerin oy çokluğuyla karar alır. Komiser, kurul toplantılarında hazır bulunur ve alınan kararları toplantıya katılanların imzasını almak suretiyle tutanağa bağlar. Tutanağa geçirilen bu kararlar, konkordato dosyasının ilerleyişi bakımından önemli bir belge niteliği taşır. Alacaklılar kurulunun çalışma usulüne ilişkin bu düzenlemeler, kurulun hem işlevsel hem de şeffaf bir yapıda faaliyet göstermesini sağlamaya yöneliktir.
Borçlunun Mevcudunun Defteri ve Rehinli Malların Kıymetinin Takdiri
Konkordato sürecinin sağlıklı biçimde yürütülebilmesi, borçlunun malvarlığının kapsamlı ve doğru şekilde tespit edilmesine bağlıdır. Bu amaçla konkordato komiseri, görevlendirilmesini müteakip borçlunun mevcut malvarlığının bir defterini yapmak ve bu malların kıymetini takdir etmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, konkordato projesinin gerçekçi bir zemine oturtulabilmesi ve alacaklıların doğru bilgilendirilmesi bakımından temel bir işlev görür.
Borçlunun mallarının farklı yerlerde bulunması hâlinde, defter tutulması ve kıymet takdiri işlemleri ilgili yer icra daireleri marifetiyle gerçekleştirilebilir. Böylece coğrafi dağınıklık nedeniyle malvarlığının eksik veya hatalı tespit edilmesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Komiser tarafından yapılan bu tespitler, konkordato sürecinin ilerleyen aşamalarında hem alacaklılar toplantısında hem de mahkemenin tasdik incelemesinde belirleyici nitelik taşır.
Rehinli mallar bakımından ise özel bir düzenleme öngörülmüştür. Komiser, rehinli malların kıymetinin takdirine ilişkin kararını alacaklıların incelemesine hazır bulundurur. Bu karar, alacaklılar toplantısından önce yazılı olarak rehinli alacaklılara ve borçluya bildirilir. Bu bildirim, rehinli alacaklıların haklarının korunması ve konkordato projesine hangi ölçüde dâhil olacaklarının belirlenmesi açısından önem arz eder.
İlgililer, rehinli malların kıymet takdirine karşı, yedi gün içinde ve masrafını peşin ödemek kaydıyla mahkemeden yeniden kıymet takdiri yapılmasını talep edebilirler. Yeni kıymet takdirinin bir alacaklı talebi üzerine yapılması ve takdir edilen değerin kayda değer ölçüde değişmesi hâlinde, alacaklı yapılan masrafların borçlu tarafından karşılanmasını isteyebilir. Rehinli taşınmaz malların kıymet takdiri ise, Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca yetkilendirilmiş gayrimenkul değerleme uzmanlarına yaptırılabilir. Bu düzenleme, değer tespitinin objektif ve uzmanlık temelli yapılmasını sağlamaya yöneliktir.
Alacakların Bildirilmesi ve Tahkiki Süreci
Konkordato sürecinde alacaklı iradesinin sağlıklı biçimde ortaya konulabilmesi, alacakların doğru ve eksiksiz şekilde tespit edilmesine bağlıdır. Bu nedenle alacakların bildirilmesi ve tahkiki süreci, konkordatonun en kritik aşamalarından birini oluşturur.
Komiser, konkordato mühletine ilişkin ilânın yapılmasının ardından, alacaklıları alacaklarını bildirmeye davet eder. İlân tarihinden itibaren alacaklılar, on beş gün içinde alacaklarını komisere bildirmekle yükümlüdür. İlânın birer sureti adresi bilinen alacaklılara posta yoluyla da gönderilir. İlânda ayrıca, alacaklarını bildirmeyen alacaklıların, alacakları borçlunun bilançosunda kayıtlı olmadıkça konkordato projesinin müzakerelerine kabul edilmeyecekleri hususu açıkça belirtilir. Bu ihtar, alacaklıların sürece katılımı bakımından önemli sonuçlar doğurur.
Alacakların bildirilmesini müteakip komiser, borçluyu bildirilen alacaklar hakkında beyanda bulunmaya davet eder. Borçlu, kendisine bildirilen alacakların varlığı, miktarı ve hukuki dayanağı konusunda açıklama yapmakla yükümlüdür. Komiser, borçlunun defter ve belgeleri üzerinde gerekli incelemeleri yaparak alacakların gerçekliğini değerlendirir ve bu değerlendirmelerin sonuçlarını ileride sunacağı raporda ayrıntılı biçimde belirtir.
Bu aşamada yapılan tahkik, alacaklılar toplantısında oy hakkının belirlenmesi ve konkordato projesinin kabul edilip edilmediğinin tespiti bakımından doğrudan etkilidir. Dolayısıyla alacakların bildirilmesi ve tahkiki süreci, yalnızca şekli bir işlem olmayıp, konkordatonun kaderini belirleyen maddi bir aşama niteliği taşımaktadır.
Alacaklılar Toplantısına Davet
Alacaklılar toplantısı, konkordato sürecinde alacaklı iradesinin somutlaştığı ve konkordato projesinin müzakere edildiği temel aşamadır. Bu nedenle toplantıya davet usulü, alacaklıların bilgilendirilmesi ve katılımının sağlanması bakımından ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.
Konkordato projesinin hazırlanması, alacakların bildirilmesi ve tahkikinin tamamlanmasının ardından komiser, alacaklıları konkordato projesini müzakere etmek üzere toplantıya davet eder. Davet, İcra ve İflâs Kanunu’nun 288. maddesi uyarınca yapılacak ilân yoluyla gerçekleştirilir. Toplantı günü, ilân tarihinden itibaren en az on beş gün sonrası için belirlenmek zorundadır. Bu süre, alacaklıların toplantıya hazırlık yapabilmeleri ve projeyi değerlendirebilmeleri açısından asgari bir güvence niteliği taşır.
İlânda, alacaklıların toplantıdan önceki yedi gün içinde konkordato dosyasındaki belgeleri inceleyebilecekleri hususu da açıkça belirtilir. Ayrıca ilânın birer sureti, adresi bilinen alacaklılara posta yoluyla gönderilir. Böylece ilân ve bireysel bildirim yöntemleri birlikte kullanılarak alacaklıların toplantıdan haberdar edilmesi amaçlanmıştır.
Alacaklılar Toplantısı ve Konkordato Projesinin Kabulü
Alacaklılar toplantısına konkordato komiseri başkanlık eder. Komiser, toplantının başında borçlunun mali durumu, konkordato sürecinin seyri ve konkordato projesinin içeriği hakkında alacaklılara bilgi verir. Borçlu da toplantıda hazır bulunmak ve gerekli açıklamaları yapmakla yükümlüdür. Bu düzenleme, alacaklıların doğrudan borçludan bilgi alabilmesini ve proje hakkında sağlıklı bir değerlendirme yapabilmesini sağlamaya yöneliktir.
Konkordato projesinin kabul edilmiş sayılabilmesi için kanunda öngörülen nitelikli çoğunlukların sağlanması gerekir. Buna göre konkordato projesi;
Kaydedilmiş alacaklıların ve alacakların yarısından fazlası tarafından veya
Kaydedilmiş alacaklıların dörtte birini ve alacakların üçte ikisini aşan bir çoğunluk tarafından
imzalanmışsa kabul edilmiş sayılır.
Oylamada yalnızca konkordato projesinden etkilenen alacaklılar oy kullanabilir. İcra ve İflâs Kanunu’nun 206. maddesinin birinci sırasında yer alan imtiyazlı alacaklılar ile borçlunun yakın hısımları, alacaklı ve alacak çoğunluğunun hesabında dikkate alınmaz. Rehinli alacaklar ise, yalnızca rehinle teminat altına alınmamış kısımları bakımından hesaba katılır.
Çekişmeli, geciktirici koşula bağlı veya belirli olmayan vadeye tâbi alacakların hesaba katılıp katılmayacağı ve hangi oranda dikkate alınacağı hususunda mahkeme karar verir. Bu konuda ileride verilecek yargı kararları saklı tutulmuştur.
Toplantı sonunda düzenlenen konkordato tutanağı, kabul ve ret oylarını gösterecek şekilde derhâl imzalanır. Toplantının bitimini izleyen yedi gün içinde yapılan iltihaklar da geçerli kabul edilir. Komiser, bu sürenin sona ermesinden itibaren en geç yedi gün içinde konkordatoya ilişkin tüm belgeleri ve gerekçeli raporunu mahkemeye sunar.
Borçtan Birlikte Sorumlu Olanlara Karşı Haklar
Konkordato, kural olarak yalnızca borçlu ile alacaklı arasındaki ilişkiyi düzenler; borçtan birlikte sorumlu olan üçüncü kişilerin hukuki durumunu doğrudan etkilemez. Bu çerçevede konkordatoya muvafakat etmeyen alacaklı, borçtan birlikte sorumlu olanlara karşı sahip olduğu tüm haklarını muhafaza eder.
Konkordatoya muvafakat eden alacaklılar bakımından ise, borçtan birlikte sorumlu olan kişilere karşı hakların korunması belirli şartlara bağlanmıştır. Buna göre alacaklı, borçtan birlikte sorumlu olan kişilere ödeme karşılığında haklarını devretmeyi teklif etmeli ve konkordato toplantılarının günü ile yerini en az on gün önce bu kişilere bildirmelidir. Ayrıca alacaklı, müracaat hakkına halel gelmemek kaydıyla borçtan birlikte sorumlu olanlara konkordato müzakerelerine katılma yetkisi verebilir ve onların kararını kabul taahhüdünde bulunabilir.
Bu düzenlemeler, konkordatonun kefiller ve müşterek borçlular bakımından doğurabileceği dolaylı etkileri dengelemeyi ve alacaklıların teminat haklarını korumayı amaçlamaktadır.
Sonuç
Alacaklılar kurulu ve alacaklılar toplantısı, konkordato sürecinde alacaklı iradesinin kurumsal ve kolektif biçimde ortaya konulmasını sağlayan temel mekanizmalardır. Alacaklılar kurulunun denetleyici ve yönlendirici fonksiyonu ile alacaklılar toplantısının karar alma niteliği, konkordatonun yalnızca borçluyu koruyan bir kurum olmasının önüne geçmekte; alacaklı menfaatlerinin sürece etkin biçimde dâhil edilmesini temin etmektedir.
Borçlunun malvarlığının tespiti, alacakların bildirilmesi ve tahkiki, konkordato projesinin müzakeresi ve kabulü ile birlikte sorumlulara karşı hakların korunmasına ilişkin düzenlemeler, konkordato kurumunun dengeli ve işlevsel bir yeniden yapılandırma aracı olarak işlemesini mümkün kılmaktadır. Bu yönüyle alacaklılar kurulu ve alacaklılar toplantısı, modern konkordato hukukunun vazgeçilmez unsurları arasında yer almaktadır.
