Giriş
Anonim şirketlerde hisse devri, şirketin sermayesine ortak olan pay sahiplerinin sahip oldukları hisseleri üçüncü kişilere satması veya devretmesi sürecidir. Hisse devri, anonim şirketlerde genellikle serbesttir ve noter onayına gerek duyulmaz. Ancak, hisse devrinin bazı durumlarda kısıtlanabileceği ve belirli prosedürlere tabi olabileceği unutulmamalıdır.
Pay sahipliği, şirket sermayesine katılan kişilerin şirketle olan hukuki bağını ifade eder. Pay sahipleri, hisse senetleri veya pay senetleri aracılığıyla belirli haklara sahip olurken, aynı zamanda belirli yükümlülüklere de tabi tutulurlar.
Bu makalede, anonim şirketlerde hisse devrinin nasıl gerçekleştiği, pay sahipliğinin hukuki yapısı ve hisse devrine getirilen sınırlamalar ele alınacaktır.
1. Anonim Şirketlerde Pay Sahipliği
Anonim şirketlerde pay sahipleri, şirkete sermaye koyarak ortak olan kişilerdir. Pay sahipliği, hisse senetleri veya geçici ilmühaberler ile temsil edilir.
1.1. Pay Sahipliğinin Temel Özellikleri
- Hissedarların sorumluluğu koydukları sermaye ile sınırlıdır.
- Pay sahipleri, şirket yönetimine katılma hakkına sahiptir.
- Hisseler, serbestçe devredilebilir ve başkalarına satılabilir.
- Pay sahipleri, kâr payı (temettü) alma hakkına sahiptir.
1.2. Hisse Senedi Türleri
Anonim şirketlerde pay sahipliği genellikle iki tür hisse senedi ile temsil edilir:
-
Nama Yazılı Hisse Senetleri:
- Hisse senedi sahibinin adı ve bilgileri senet üzerinde yazılıdır.
- Devri belirli kurallara tabi olabilir ve şirketin onayı gerekebilir.
- Şirket ana sözleşmesi ile devri kısıtlanabilir.
-
Hamiline Yazılı Hisse Senetleri:
- Hissedarın adı belirtilmez, senedi elinde bulunduran kişi hak sahibidir.
- Devir işlemi elden teslim yoluyla gerçekleşebilir.
- Hamiline yazılı hisse senetleri 2021’de yapılan düzenlemeyle Merkezi Kayıt Kuruluşu’na (MKK) bildirilmek zorundadır.
2. Anonim Şirketlerde Hisse Devri
Anonim şirketlerde hisse devri, Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında belirli kurallara tabi tutulmuştur. Genel olarak hisse devri serbesttir, ancak bazı istisnalar söz konusudur.
2.1. Hisse Devri Nasıl Gerçekleşir?
Hisse devri, şirketin hisse senetlerinin türüne göre farklı şekillerde yapılır:
a) Nama Yazılı Hisse Senedi Devri
- Hisseler, yazılı bir devir sözleşmesi ile devredilir.
- Şirketin pay defterine kayıt edilmesi gerekir.
- Şirket ana sözleşmesi, yönetim kurulunun onayını gerektirebilir.
- Devir işlemi tamamlandıktan sonra yeni pay sahibi, şirketin haklarına sahip olur.
b) Hamiline Yazılı Hisse Senedi Devri
- Hisse senedi el değiştirdiğinde, yeni sahibine ait olur.
- 2021 yılında yapılan yasal düzenleme gereği, devrin Merkezi Kayıt Kuruluşu’na (MKK) bildirilmesi zorunludur.
- Şirketin yönetim kurulunun onayı gerekmez.
2.2. Hisse Devri İçin Gerekli Belgeler
- Nama yazılı hisse senetlerinde yazılı devir sözleşmesi.
- Şirketin pay defterine kayıt yapılması için başvuru.
- Hamiline yazılı hisse senedi devri için MKK’ya bildirim.
- Şirket ana sözleşmesinde ek prosedürler belirlenmişse, ilgili belgeler.
2.3. Hisse Devrinde Vergisel Yükümlülükler
Hisse devri yapan tarafların belirli vergisel yükümlülükleri bulunmaktadır:
- Gelir Vergisi: Gerçek kişiler için hisse devri değer artış kazancı doğurabilir.
- Kurumlar Vergisi: Şirketlerin yaptığı hisse devirlerinde, devir bedeli kurumlar vergisine tabi olabilir.
- Damga Vergisi: Bazı devir işlemleri damga vergisine tabi olabilir.
3. Hisse Devrine Getirilen Kısıtlamalar
Her ne kadar anonim şirketlerde hisse devri serbest olsa da, bazı durumlarda hisse devri belirli sınırlamalara tabi olabilir.
3.1. Şirket Ana Sözleşmesi ile Getirilen Kısıtlamalar
- Şirket ana sözleşmesi, nama yazılı hisse senetlerinin devrini sınırlandırabilir.
- Devir için yönetim kurulunun onayı istenebilir.
- Belirli kişilere veya şirket içi ortaklara ön alım hakkı tanınabilir.
3.2. Özel Kanunlarla Getirilen Kısıtlamalar
- Bazı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin hisseleri belirli kişi veya kurumlara devredilemez.
(Örneğin, bankacılık veya sigortacılık sektörlerinde hisse devri için BDDK veya Hazine ve Maliye Bakanlığı onayı gerekebilir.) - Kamu ihalesine giren bazı şirketlerde, belirli süre boyunca hisse devri kısıtlanabilir.
3.3. Azınlık Pay Sahiplerini Koruma Amaçlı Kısıtlamalar
- Büyük hissedarların küçük yatırımcıları zor durumda bırakmasını önlemek için, azınlık hissedarlarının haklarını koruyan düzenlemeler bulunabilir.
- Hisse devri, azınlık haklarını ihlal ederse, mahkemeler devri iptal edebilir.
4. Hisse Devri ve Pay Sahipliği İle İlgili Özel Durumlar
Anonim şirketlerde hisse devri sırasında dikkat edilmesi gereken bazı özel durumlar vardır:
4.1. Halka Açık Anonim Şirketlerde Hisse Devri
- Halka açık şirketlerde hisse devri Borsa İstanbul’da işlem görebilir.
- SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) mevzuatına tabidir.
- Hissedarların bilgilendirme yükümlülükleri vardır.
4.2. Ölüm Halinde Hisse Devri
- Pay sahiplerinden biri ölürse, hisseleri mirasçılarına geçer.
- Mirasçılar, şirketin ana sözleşmesine göre yönetim kurulu tarafından onaylanmak zorunda olabilir.
4.3. Hisse Rehni ve Teminat Gösterme
- Hisseler, bankalar veya üçüncü kişiler nezdinde teminat olarak gösterilebilir.
- Rehin süresi boyunca hisse devri kısıtlanabilir.
Sonuç
Anonim şirketlerde hisse devri ve pay sahipliği, şirketin sermaye yapısını ve ortaklık ilişkilerini etkileyen önemli unsurlardır. Hisse devri genellikle serbest olmakla birlikte, bazı durumlarda ana sözleşme veya yasal düzenlemelerle sınırlandırılabilir.
Pay sahipleri, şirket yönetiminde söz sahibi olabilir, kâr payı alabilir ve şirket politikalarına katılım sağlayabilir. Ancak, hisse devri sürecinde yasal düzenlemelere ve vergi yükümlülüklerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Şirket ortaklarının hisse devirleri ile ilgili hukuki süreçleri dikkatli takip etmeleri, mali ve hukuki riskleri en aza indirmek açısından büyük önem taşımaktadır.