Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 127. maddesi, elkoyma kararının kimler tarafından ve hangi şartlar altında verilebileceğini düzenlemektedir. Elkoyma, delil elde etmek, suçun önlenmesini sağlamak veya suçla bağlantılı eşya ve malvarlığı değerlerine müdahale etmek amacıyla uygulanan bir koruma tedbiridir.
Elkoyma Kararı Verme Yetkisi
Hâkim Kararı ve Cumhuriyet Savcısının Yetkisi
CMK 127/1’e göre, elkoyma kural olarak hâkim kararıyla mümkündür. Ancak:
- Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı da elkoyma kararı verebilir.
- Eğer Cumhuriyet savcısına ulaşılamıyorsa, kolluk amiri yazılı emirle elkoyma işlemini gerçekleştirebilir.
Bu düzenleme, delillerin kaybolmasını veya değiştirilmesini önlemek için hızlı müdahaleye olanak tanırken, yetkilerin kötüye kullanılmasını önlemek için yargısal denetim mekanizmasını da korumaktadır.
Kolluk Görevlilerinin Sorumluluğu
CMK 127/2’ye göre, elkoyma işlemini gerçekleştiren kolluk görevlisinin kimliği, elkoyma tutanağına geçirilmelidir.
Bu düzenleme, işlemin şeffaf ve denetlenebilir olmasını sağlamak amacıyla getirilmiştir.
Hâkim Onayına Sunma Zorunluluğu
- Hâkim kararı olmadan yapılan elkoyma işlemi, 24 saat içinde hâkimin onayına sunulmalıdır (CMK 127/3).
- Hâkim, elkoymadan itibaren 48 saat içinde kararını açıklamazsa elkoyma kendiliğinden kalkar.
Bu düzenleme, temel hak ve özgürlüklerin korunması açısından önemli bir güvence teşkil eder ve keyfi elkoyma işlemlerinin önüne geçmeyi amaçlar.
Elkoyma İşlemi Sonrası Haklar ve Bildirim Zorunluluğu
- Elkoyma işlemi mağdura gecikmeksizin bildirilmelidir (CMK 127/5).
- Eşyasına veya malvarlığı değerlerine el konulan kişi, hâkimden her zaman bu konuda bir karar verilmesini isteyebilir (CMK 127/4).
Bu düzenleme, el konulan malvarlığı değerleriyle ilgili mağduriyetleri önlemek adına bireylere hukuki koruma sağlamaktadır.
Askerî Mahallerde Elkoyma İşlemi
- Askerî mahallerde elkoyma, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askerî makamların katılımıyla yapılmalıdır (CMK 127/6).
- Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle askerî makamlar gözetiminde elkoyma işlemi uygulanabilir.
Bu düzenleme, askerî mahallerde yetki paylaşımını netleştirerek olası yetki karmaşalarının önüne geçmektedir.
Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin 2016/2623 E. – 2016/3377 K. Sayılı Kararı
Dosya incelenerek gereği düşünüldü:
Anayasa Mahkemesinin 24.11.2015 tarih ve 29542 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 08.10.2015 tarih, 2014/140 E. 2015/85 K. sayılı iptal kararının TCK’nın 53. maddesinin uygulanması yönünden infaz aşamasında gözetilmesi mümkün görülmüştür.
Yapılan yargılama sonunda toplanan deliller karar yerinde incelenip, sanığın suçunun sübutu kabul, olay niteliğine ve kovuşturma sonuçlarına uygun şekilde vasfı tayin edilmiş, savunması inandırıcı gerekçelerle reddedilmiş, incelenen dosyaya göre verilen hükümde aşağıdaki husus dışında bir isabetsizlik görülmemiş olduğundan, sanık ve müdafiinin yerinde görülmeyen diğer temyiz itirazlarının reddine, ancak;
Arama yazılı bir karara veya emre dayanmak zorundadır. Sonradan yazıya çevrilmiş olsa bile sözlü emir ile arama yapılması mümkün olmayıp yazılılık şartı Anayasanın 20, 21 ve Ceza Muhakemesi Kanununun 116. ve devamı maddelerinin amir hükmü gereğidir. Arama kural olarak hakim kararı ile gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile de yapılabilecektir. Ancak, konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda sadece hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile arama yapılması ve arama sonucu ele geçen malzemelere el konulmasına dair kararın CMK 127. maddesi uyarınca, hakim kararı olmaksızın yapılan el koyma işlemi yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi halde el koymanın kendiliğinden kalkacağının anlaşılması karşısında, usulune uygun olarak el konulmayan adli emanetin 2015/20 sırasında kayıtlı bulunan malzemelerin sahibine iadesi yerine, müsaderesine karar verilmesi,
Kanuna aykırı olup hükmün bu nedenle BOZULMASINA, bu hususun yeniden yargılama yapılmaksızın CMUK’nın 322. maddesine göre düzeltilmesi mümkün bulunduğundan, hükmün ”… Adli Emanet Memurluğunun 2015/20 sırasında kayıtlı bulunan eşyalar ile… İlçe … Müdürlüğü ve … İlçe Devlet Hastanesinde muhafaza altında bulunan eşyaların TCK’nın 54/1. maddesi uyarınca müsaderesine” ilişkin kısmı çıkartılarak, yerine “Ele geçen malzemelerin sahibine iadesine” ibaresi eklenmek suretiyle re’sen de temyize tabi olan mahkumiyet hükmünün DÜZELTİLEREK ONANMASINA, ceza miktarı ve tutuklulukta geçirdiği süre dikkate alınarak sanık ve müdafiinin tahliye talebinin reddine, 27.05.2016 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
TEFHİM ŞERHİ :
27.05.2016 tarihinde verilen iş bu karar, Yargıtay Cumhuriyet savcısı …’nın huzurunda, duruşmada sanık …’ün savunmasını yapmış bulunan Av. …’nun yokluğunda, 01.06.2016 tarihinde usulen ve açık olarak tefhim olundu.
Kararın CMK 127 Kapsamında Değerlendirilmesi
Bu karar, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 127. maddesi kapsamında elkoyma işleminin usule uygun yapılmasının gerekliliğini ortaya koyan önemli bir içtihat niteliğindedir. Yargıtay, hakim veya savcı kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemlerinin, belirlenen süreler içinde yargı makamları tarafından denetlenmesi gerektiğini vurgulamıştır.
CMK 127 Kapsamında Elkoyma Yetkisi ve Usulü
Elkoyma Kararının Yetkili Makamlarca Verilmesi
CMK 127’ye göre:
- Kural olarak elkoyma işlemi hâkim kararıyla yapılmalıdır.
- Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı karar verebilir.
- Savcıya ulaşılamadığı takdirde, kolluk amiri yazılı emirle elkoyma işlemini gerçekleştirebilir.
Bu karar, keyfi elkoyma işlemlerini önlemek ve kişilerin mülkiyet haklarını korumak adına yasal çerçevenin dışına çıkılmaması gerektiğini vurgulamaktadır.
Hâkim Onayına Sunma Zorunluluğu
CMK 127/3’e göre, hâkim kararı olmadan yapılan elkoyma işlemi en geç 24 saat içinde hâkim onayına sunulmalıdır.
- Hâkim, elkoymadan itibaren 48 saat içinde kararını açıklamazsa, elkoyma kendiliğinden kalkar.
Yargıtay, bu usulün yerine getirilmemesi durumunda elkoyma işleminin hukuka aykırı olacağını ve el konulan malların sahibine iade edilmesi gerektiğini açıkça belirtmiştir.
Somut Olayda Yargıtay’ın Değerlendirmesi
Hukuka Aykırı Elkoyma İşlemi
- Somut olayda arama ve elkoyma işlemi yazılı bir karara veya emre dayanmadan gerçekleştirilmiştir.
- Arama ve elkoyma, sözlü emir ile yapılmış olup, bu durum CMK 116 ve devamı maddelerine aykırıdır.
- El konulan eşyaların müsaderesi (devlete geçirilmesi) yerine, hukuka aykırı elkoyma işlemi nedeniyle sahibine iade edilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Yargıtay’ın Bozma ve Düzeltme Kararı
- Usulsüz elkoyma nedeniyle mahkeme hükmü bozulmuş, ancak yeni bir yargılama yapılmasına gerek olmadığı için hüküm düzeltilerek onanmıştır.
- Müsadere kararı kaldırılmış ve el konulan eşyaların sahibine iadesine karar verilmiştir.
Yargıtay’ın CMK 127 Kapsamında Verdiği Kararın Önemi
- Hâkim veya savcı kararı olmadan yapılan elkoyma işlemlerinin sıkı denetime tabi olması gerektiğini vurgulamaktadır.
- Yazılılık şartı sağlanmadan yapılan elkoymaların hukuka aykırı olduğu ve delil olarak değerlendirilemeyeceği belirtilmiştir.
- El koyma işlemi usule uygun yapılmazsa, el konulan malların müsadere edilemeyeceği ve sahibine iade edilmesi gerektiği kararlaştırılmıştır.
Yargıtay Kararı Sonuç ve Değerlendirme
- CMK 127, elkoyma işlemlerinin hâkim kararıyla veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde savcı ve kolluk amiri tarafından yapılabileceğini düzenlemektedir.
- Hâkim kararı olmadan yapılan elkoymalar, 24 saat içinde hâkimin onayına sunulmalı, aksi takdirde geçerliliğini yitirmelidir.
- Yargıtay, yazılı karara dayanmayan elkoyma işlemlerinin hukuka aykırı olduğuna ve el konulan malların iade edilmesi gerektiğine hükmetmiştir.
- Bu karar, hukuka uygunluk ilkesini ve kişilerin mülkiyet haklarını koruyan önemli bir içtihat niteliğindedir.
Sonuç ve Değerlendirme
- Elkoyma işlemi kural olarak hâkim kararıyla yapılır, ancak gecikmesinde sakınca olan hâllerde savcı veya kolluk amiri tarafından da gerçekleştirilebilir.
- Hâkim onayı olmadan yapılan elkoymalar, 24 saat içinde hâkimin onayına sunulmalı ve 48 saat içinde karar verilmelidir.
- Elkoymaya uğrayan kişi, hâkimden her zaman karar talep edebilir ve mağdura işlem gecikmeksizin bildirilmelidir.
- Askerî mahallerde elkoyma özel bir prosedüre tabidir ve Cumhuriyet savcısının gözetiminde gerçekleştirilir.
Bu düzenlemeler, delil elde etme sürecinde hızlı hareket edilmesini sağlarken, bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunmasını da garanti altına almaktadır.