HMK MADDE 115 (1) Mahkeme, dava şartlarının mevcut olup olmadığını, davanın her aşamasında kendiliğinden araştırır. Taraflar da dava şartı noksanlığını her zaman ileri sürebilirler.
(2) Mahkeme, dava şartı noksanlığını tespit ederse davanın usulden reddine karar verir. Ancak, dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise bunun tamamlanması için kesin süre verir. Bu süre içinde dava şartı noksanlığı giderilmemişse davayı dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddeder.
(3) Dava şartı noksanlığı, mahkemece, davanın esasına girilmesinden önce fark edilmemiş, taraflarca ileri sürülmemiş ve fakat hüküm anında bu noksanlık giderilmişse, başlangıçtaki dava şartı noksanlığından ötürü, dava usulden reddedilemez.
Giriş
HMK 115, mahkemelerin dava şartlarını re’sen inceleme yükümlülüğünü düzenlemektedir. Mahkeme, davanın her aşamasında dava şartlarını inceleyerek, eksiklik tespit etmesi halinde tamamlama veya davanın usulden reddi yönünde karar verebilir. Bu düzenleme, hukuki güvenliği sağlamak ve usul ekonomisini korumak amacıyla getirilmiştir.
Dava Şartlarının İncelenmesi ve Mahkemenin Yetkisi
Dava Şartlarının Re’sen İncelenmesi (HMK 115/1)
- Mahkeme, dava şartlarını davanın her aşamasında kendiliğinden araştırmak zorundadır.
- Taraflar da dava şartı eksikliğini her zaman ileri sürebilir.
- Bu düzenleme, kamu düzenini ilgilendiren dava şartlarının ihmal edilmemesini sağlar.
Örnek:
- Yetkili mahkeme olup olmadığı,
- Tarafların ehliyetinin bulunup bulunmadığı,
- Husumet şartlarının sağlanıp sağlanmadığı,
- Harç ve gider avansının ödenip ödenmediği,
- Kesin hüküm veya derdestlik olup olmadığı gibi hususlar, mahkeme tarafından her aşamada incelenebilir.
Dava Şartı Eksikliğinin Giderilmesi (HMK 115/2)
- Eğer eksiklik giderilebilir nitelikteyse, mahkeme kesin süre vererek tamamlanmasını sağlar.
- Bu süre içinde eksiklik giderilmezse, mahkeme davayı usulden reddeder.
Örnek:
- Vekaletname eksikse, mahkeme vekile kesin süre vererek tamamlamasını isteyebilir.
- Harç yatırılmamışsa, mahkeme tamamlanması için süre verebilir.
- Ancak kesin hüküm veya derdestlik varsa, bunlar giderilemeyecek eksiklikler olduğu için mahkeme doğrudan davayı reddeder.
Dava Şartı Eksikliğinin Sonradan Giderilmesi (HMK 115/3)
- Mahkeme, esas hakkında hüküm verirken dava şartı eksikliğinin giderildiğini tespit ederse, davayı usulden reddetmez.
- Bu düzenleme, gereksiz usul retlerinin önüne geçerek, esasa girilmesini sağlamaya yöneliktir.
Örnek:
- Davacı eksik harcı yatırmışsa, mahkeme bunu hüküm anında tespit eder ve dava usulden reddedilmez.
HMK 115’in Amacı ve Önemi
- Mahkemelerin usul ekonomisine uygun şekilde hareket etmesini sağlar.
- Tarafların dava şartı eksikliklerini tamamlamalarına imkan tanır.
- Hukuki güvenlik ve adil yargılanma ilkeleri korunur.
Yargıtay 13. Hukuk Dairesi’nin 2017/2130 E. – 2017/4004 K. Sayılı Kararı
MAHKEMESİ :Tüketici Mahkemesi
Taraflar arasındaki alacak davasının yapılan yargılaması sonunda ilamda yazılı nedenlerden dolayı davanın reddine yönelik olarak verilen hükmün süresi içinde davacı avukatınca temyiz edilmesi üzerine dosya incelendi gereği konuşulup düşünüldü.
KARAR
Davacı, davalının, kendilerinin işleticisi bulunduğu … … otelinde konaklama, telefon, yemek, solarium ve bu gibi hizmetleri aldığını, bedellerini kendisine gönderilen faturalara rağmen ödemediğini ileri sürerek fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak kaydıyla şimdilik 6.617,37 TL otel hizmetleri alacağının faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir
Davalı, davaya cevap vermemiş, yargılamaya katılmamıştır.
Mahkemece, davacıya “tarafınıza HMK 114/g maddesi gereğince dava şartlarından olan gider avansını yatırmak için iki hafta kesin süre verildiği, yatırılmaması halinde HMK 115/2 maddesi gereğince davanın usulden reddine karar verileceği ihtar olunur” şeklinde tebligat çıkartılmış, davacı verilen kesin süre içinde gider avansını yatırmadığından HMK 115/2 maddesi gereğince davanın usulden reddine karar verilmiş, hüküm davalı tarafından temyiz edilmiştir.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 114/g maddesinde gider avansı dava şartı olarak düzenlenmiştir. HMK 115/2. maddesinde ise, dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise bunun tamamlanması için kesin süre verilerek, bu süre içerisinde noksanlık giderilmezse davanın dava şartı yokluğundan usulden reddedileceği düzenlenmiştir. 6100 sayılı Kanun’un 120. maddesindeki gider avansı ile ilgili düzenleme 324. maddedeki delil ikamesi avansı kuralı ile birlikte değerlendirilmeli ve dava şartı olan gider avansı, delillerin ikamesi dışındaki yargılama giderleri için dikkate alınmalıdır. Dolayısı ile delil ikamesi için alınacak avans ile dava şartı olan gider avansı birbirinden ayrılmalı, delillerin ikamesi için alınacak avans gider avansı içinde yer almamalıdır. Mahkeme, dava şartı olarak belirlediği gider avansına yönelik ara kararında gider avansını oluşturan harç, tebligat gibi gider gerektiren işlemleri kalem kalem açıklamalı her kalemin miktarını ayrı ayrı göstermeli, dava şartına yönelik gider avansı ile ilgili olarak verilen kesin sürede yatırılmamasının sonuçlarını da açıkça yazmalıdır. Hal böyle olunca, mahkemece soyut kesin süre verilerek dava şartı noksanlığından davanın reddine karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle temyiz olunan kararın davacı yararına BOZULMASINA, peşin alınan 25,20 TL harcın istek halinde iadesine, HUMK’nun 440/III-1 maddesi uyarınca karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere, 05/04/2017 gününde oybirliğiyle karar verildi.
Kararın HMK 115 Kapsamında Değerlendirilmesi
Bu karar, HMK 115’in dava şartlarının incelenmesi ve gider avansının tamamlanmasına ilişkin uygulamalarını ele alan önemli bir içtihattır. Dava şartı olarak belirlenen gider avansının nasıl hesaplanması ve mahkemenin hangi unsurları göz önünde bulundurması gerektiği detaylandırılmıştır.
HMK 115 Kapsamında Dava Şartı Olarak Gider Avansı
Kararın HMK 115/2 Kapsamında İncelenmesi
- Mahkeme, gider avansı eksikse bunu tamamlaması için kesin süre verir.
- Bu süre içinde eksiklik giderilmezse, dava usulden reddedilir.
- Ancak, mahkeme gider avansını oluşturan kalemleri (harç, tebligat vb.) detaylıca belirtmelidir.
Bu durumda, davacıya verilen süre “soyut” bir ihtar içerdiğinden, mahkemenin eksik veya hatalı karar verdiği sonucuna varılmıştır.
Kararın HMK 115/3 Kapsamında İncelenmesi
- Eğer hüküm aşamasında gider avansı tamamlanmışsa, dava usulden reddedilemez.
Somut olayda:
- Mahkeme, gider avansını yatırması için davacıya süre vermiş ancak gerekçelerini yeterince açıklamamıştır.
- Dava şartı noksanlığından dolayı davanın usulden reddine karar vermiştir.
- Yargıtay, mahkemenin eksik veya yanlış değerlendirme yaptığını belirterek kararı bozmuştur.
Yargıtay’ın Değerlendirmesi ve Kararın Önemi
- Gider avansı, harç ve tebligat gibi dava sürecinde gerekli olan işlemler için yatırılan bir avanstır.
- Delil ikamesi için alınan avans ile gider avansı birbirinden ayrılmalıdır.
- Mahkeme, gider avansının hangi kalemlerden oluştuğunu açıkça belirtmeli ve somut bir ihtar yapmalıdır.
- Soyut bir ihtar ile gider avansı eksikliğine dayanarak davanın reddedilmesi hukuka aykırıdır.
Sonuç ve Değerlendirme
- HMK 115 kapsamında dava şartları mahkeme tarafından re’sen incelenmelidir.
- Gider avansı eksikse mahkeme, eksikliği giderme konusunda açık ve somut ihtar vermelidir.
- Soyut ifadelerle kesin süre verilerek davanın reddedilmesi hukuka aykırıdır.
- Bu karar, gider avansı eksikliğinden kaynaklı usul hatalarının önlenmesi açısından önemli bir içtihat niteliğindedir.