Hukuk Muhakemeleri KanunuHMK 150 Kapsamında Tarafların Duruşmaya Gelmemesi

HMK MADDE 150- (1) Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflar, duruşmaya gelmedikleri veya gelip de davayı takip etmeyeceklerini bildirdikleri takdirde dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir.

(2) Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflardan biri duruşmaya gelir, diğeri gelmezse, gelen tarafın talebi üzerine, yargılamaya gelmeyen tarafın yokluğunda devam edilir veya dosya işlemden kaldırılır. Geçerli bir özrü olmaksızın duruşmaya gelmeyen taraf, yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemez.

(3) Duruşma gününün belli edilmesi için tarafların başvurması gereken hâllerde gün tespit ettirilmemişse, son işlem tarihinden başlayarak bir ay geçmekle dosya işlemden kaldırılır.

(4) Dosyası işlemden kaldırılmış olan dava, işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde taraflardan birinin dilekçe ile başvurusu üzerine yenilenebilir. Yenileme dilekçesi, duruşma gün, saat ve yeri ile birlikte taraflara tebliğ edilir. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak bir ay geçtikten sonra yenileme talebinde bulunulursa, yeniden harç alınır, bu harç yenileyen tarafça ödenir ve karşı tarafa yüklenemez. Bu şekilde harç verilerek yenilenen dava, eski davanın devamı sayılır.

(5) İşlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde yenilenmeyen davalar, sürenin dolduğu gün itibarıyla açılmamış sayılır ve mahkemece kendiliğinden karar verilerek kayıt kapatılır.

(6) İşlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan yenilenmiş olan dava, ilk yenilenmeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi hâlde dava açılmamış sayılır.

(7) Hangi sebeple olursa olsun açılmamış sayılan davadaki talep dahi vaki olmamış sayılır.

Giriş

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 150. maddesi, tarafların duruşmaya gelmemesi ve davanın işlemden kaldırılması hâlinde izlenecek usulü ve bu durumun hukuki sonuçlarını düzenlemektedir. Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olmasına rağmen tarafların duruşmaya gelmemesi veya davayı takip etmeyeceklerini beyan etmeleri durumunda dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir. Eğer dosya işlemden kaldırıldıktan sonra üç ay içinde yenilenmezse, dava açılmamış sayılır ve mahkemece kendiliğinden karar verilerek kayıt kapatılır.

Bu makalede, HMK 150 kapsamında duruşmaya katılmamanın sonuçları, dosyanın işlemden kaldırılması ve davanın açılmamış sayılması gibi konular, Yargıtay içtihatları doğrultusunda incelenerek uygulamadaki etkileri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

HMK 150 Kapsamında Tarafların Duruşmaya Katılmamasının Sonuçları

Tarafların Duruşmaya Katılmaması ve Dosyanın İşlemden Kaldırılması (HMK 150/1-3)

• Her iki taraf da duruşmaya katılmaz veya gelip de davayı takip etmeyeceklerini bildirirse, mahkeme dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verir (HMK 150/1).
• Eğer sadece bir taraf duruşmaya katılırsa, gelen tarafın talebi üzerine ya yargılamaya devam edilir ya da dosya işlemden kaldırılır (HMK 150/2).
• Duruşma günü tarafların başvurusu üzerine belirlenmesi gereken hâllerde, taraflar bir ay içinde gün almazsa, dosya işlemden kaldırılır (HMK 150/3).

Bu hükümler, davaların tarafların ilgisizliği nedeniyle uzun süre devam etmesini önlemek için geliştirilmiştir.

Dosyanın Yenilenmesi (HMK 150/4)

• İşlemden kaldırılan dava, taraflardan birinin başvurusu ile üç ay içinde yenilenebilir.
• Eğer bir ay geçtikten sonra yenilenirse, yenileyen taraf yeniden harç ödemek zorundadır.
• Yenilenen dava, eski davanın devamı niteliğinde sayılır.

Bu hüküm, taraflara, dava hakkını kaybetmemesi için belirli bir süre içinde dosyayı yenileme fırsatı sunmaktadır.

Davanın Açılmamış Sayılması (HMK 150/5-7)

• Dosya, işlemden kaldırıldığı tarihten itibaren üç ay içinde yenilenmezse, dava açılmamış sayılır ve mahkemece resen karar verilerek dava kaydı kapatılır (HMK 150/5).
• Eğer bir dava yenilendikten sonra tekrar takipsiz bırakılırsa, dava açılmamış sayılır (HMK 150/6).
• Davanın açılmamış sayılması hâlinde, ilgili talep de yapılmamış kabul edilir ve dava hiç açılmamış gibi işlem görür (HMK 150/7).

Bu düzenlemeler, yargılama sürecinin gereksiz yere uzamasını önlemek ve tarafların davalarını takip etme yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlamak için önemlidir.

İşlemden Kaldırılan Davanın Açılmamış Sayılması

Yargıtay içtihatlarında, üç ay içinde yenilenmeyen davaların açılmamış sayılması gerektiği açıkça belirtilmiştir.

Örnek Yargıtay Kararı:

• Yargıtay, işlemden kaldırıldığı tarihten itibaren üç ay içinde yenilenmeyen davanın açılmamış sayılmasına mahkemece kendiliğinden karar verilmesi gerektiğini ve bunun kesin hüküm niteliğinde olmadığını vurgulamaktadır.

Bu kararlar, davanın açılmamış sayılması durumunun, dava hakkını ortadan kaldıran kesin bir ret kararı olmadığını, ancak yeni bir davanın açılması gerektiğini göstermektedir.

HMK 150’nin Amacı ve Hukuki Sonuçları

Usul Ekonomisinin Sağlanması

• Bu düzenleme, tarafların davalarını gereksiz şekilde sürüncemede bırakmasını engelleyerek, mahkemelerin iş yükünü azaltmayı amaçlamaktadır.
• Duruşmalara katılmayan tarafların davalarının işlemden kaldırılması ve belirli süre içinde yenilenmezse açılmamış sayılması, usul ekonomisini güçlendiren önemli bir ilkedir.

Tarafların Dava Takip Sorumluluğu

• HMK 150, tarafların davalarını takip etme yükümlülüğünü netleştiren bir düzenlemedir.
• Taraflar, davanın işlemlerini ve duruşmaları takip etmediği takdirde hak kaybına uğrayabilir.

Açılmamış Sayılan Davalarda Zamanaşımı Sorunu

• HMK 150/7 gereğince açılmamış sayılan dava, hiç açılmamış gibi işlem görür ve yeni bir dava açılması gerekir.
• Ancak, yeni açılan davada zamanaşımı süresi dolmuşsa, davacı hakkını kaybetmiş olabilir.
• Bu nedenle, davacıların üç aylık yenileme süresini kaçırmamaları büyük önem taşımaktadır.

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi’nin 2016/5135 E. – 2017/16020 K. Sayılı Kararı

MAHKEMESİ :ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ

Taraflar arasındaki asıl vasiyetnamenin tenfizi ve birleşen vasiyetnamenin iptali-tenkis davasının mahkemece yapılan yargılaması sonucunda, asıl davanın açılmamış sayılmasına ve birleşen davanın tefrikine yönelik olarak verilen hükmün, süresi içinde davacılar- birleşen davalılar vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine; temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra, dosya içerisindeki kağıtlar okunup gereği düşünüldü:
Y A R G I T A Y K A R A R I
Davacılar-birleşen davalılar; muris …’nın 27/09/2006 tarihinde … Noterliği’nde düzenlettirdiği 742 yevmiye numaralı vasiyetnamenin açılıp okunduğunu belirterek, murise ait vasiyetnamenin tenfizi ile dava konusu taşınmazların muris adına kayıtlı tüm hisselerin iptaline ve murisin miras bırakanlarından intikal etmiş ve edecek hisselerinin de dahil edilerek vasiyetname doğrultusunda davacılar adına kayıt ve teciline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Davalı- birleşen davacı, vasiyetnamenin tenfizi talebinin reddi ile murisin temyiz kudretinden yoksun olduğunu belirterek vasiyetnamenin iptaline, olmadığı takdirde tenkise karar verilmesinin talep ve dava etmiştir.
Mahkemece, vasiyetnamenin tenfizi dosyası yönünden HMK’nun 150/6.maddesi gereğince davanın açılmamış sayılmasına ve birleşen vasiyetnamenin iptali-tenkis dosyasının tefrik edilmesine karar verilmiş, hüküm davacılar vekili tarafından temyiz edilmiştir.
İşlemden kaldırma ve davanın açılmamış sayılması müessesesi yazılı yargılama usulüne tabi davalar için HMK 150. ve basit yargılama usulüne tabi davalar için HMK 320. maddesinde düzenlenmiştir. HMK 150. madde gereğince; usulüne uygun biçimde çağırıldığı halde, taraflardan (veya vekillerinden) hiç biri duruşmaya gelmezse, mahkemece dava yenileninceye kadar dava dosyasının işlemden kaldırılmasına karar verilir (md. 150/1).
HMK’nun 150/6.maddesinde; “İşlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan yenilenmiş olan dava, ilk yenilemeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi halde dava açılmamış sayılır.” hükmü gereğince, davanın iki defa yenilendikten sonra 3. kez takipsiz bırakılması halinde açılmamış sayılmasına karar verileceği açıklanmıştır.
Dosyası işlemden kaldırılmış olan dava, işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde taraflardan birinin (veya vekilinin) dilekçe ile başvurması üzerine yenilenebilir. Yenileme dilekçesi, oturum, gün, saat ve yerini bildiren çağrı kağıdı ile birlikte taraflara tebliğ olunur (md. 150/4). İşlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde yenilenmeyen davalar sürenin dolduğu gün itibariyle açılmamış sayılır ve mahkemece bu hususta kendiliğinden karar verilerek kayıt kapatılır (md. 150/5). Dosyası işlemden kaldırılmış olan bir dava ancak iki kez yenilenebilir. İkinci yenilemeden sonra davanın tekrar (üçüncü defa) takipsiz bırakılması halinde davanın açılmamış sayılmasına karar verilir (md. 150/6).
Somut olayda; mahkemece, 16/01/2014 tarihinde dava bir kez takipsiz bırakıldığı, yasal süresi içerisinde dava yenilendiği, daha sonra 21/10/2015 tarihinde dava ikinci kez takipsiz bırakıldığı, HMK 150/6 maddesinde davanın ilk yenilemeden sonra birden fazla takipsiz bırakılamayacağı aksi halde davanın açılmamış sayılmasına karar verileceği, davacı vekili 21/10/2015 tarihli celseye katılmayarak davayı ikinci kez takipsiz bıraktığı ve davalı vekilinin de davayı takip etmediği gerekçesiye HMK 150/6 maddesi uyarınca açılmamış sayılmasına karar verilmiştir.
Dosya kapsamından; vasiyetnamenin tenfizi davasının mahkemenin de kabulünde olduğu gibi yazılı yargılama usulüne tabi olduğu, dolayısıyla HMK 150/6 maddesi gereğince davanın iki defa yenilendikten sonra 3. kez takipsiz bırakılması halinde açılmamış sayılmasına karar verilmesi gerekirken, mahkemece 21/10/2015 tarihli celsede davanın ikinci kere takipsiz bırakılması sonucu davanın açılmamış sayılmasına dair hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ; Yukarıda açıklanan nedenlerle hükmün davacılar yararına BOZULMASINA ve peşin alınan temyiz harcının istek halinde temyiz edene iadesine, 6100 sayılı HMK’nun geçici madde 3 atfıyla 1086 sayılı HUMK.nun 440.maddesi gereğince kararın tebliğinden itibaren 15 günlük süre içerisinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 16.11.2017 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.

Sonuç ve Değerlendirme

HMK 150, tarafların yargılamaya katılım yükümlülüğünü netleştiren ve davaların gereksiz şekilde uzamasını önleyen bir düzenlemedir.

• Taraflar duruşmaya katılmazsa veya davayı takip etmeyeceklerini bildirirse, mahkeme dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verir.
• Eğer üç ay içinde yenilenmezse, dava açılmamış sayılır ve mahkeme kayıtları kapatır.
• Duruşmaya gelmeyen taraf, yokluğunda yapılan işlemlere sonradan itiraz edemez.
• HMK 150, usul ekonomisini sağlamayı ve yargılamaların gereksiz yere sürüncemede kalmasını önlemeyi amaçlayan önemli bir hükümdür.

Sonuç olarak, tarafların yargılama sürecini aktif şekilde takip etmeleri büyük önem taşımakta olup, aksi hâlde dava haklarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalacaklardır.