HMK MADDE 16 (1) Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
Giriş
Haksız fiilden doğan davalarda yetkili mahkeme, HMK 16 ile belirlenmiştir. Bu madde, davanın hangi mahkemede açılabileceğine ilişkin özel yetki kuralları getirmektedir. Haksız fiilin işlendiği, zararın meydana geldiği veya gelme ihtimalinin bulunduğu yer ile zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Bu düzenleme, mağdurların haklarını daha etkin bir şekilde koruyabilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.
HMK 16’nın Getirdiği Yetki Kuralları
HMK 16, haksız fiillerden doğan davalar için birden fazla yetkili mahkeme öngörmektedir. Buna göre davacı, şu dört mahkemeden birinde davasını açabilir:
-
Haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi
- Haksız fiilin gerçekleştiği yer esas alınır.
- Örneğin, bir trafik kazası sonucunda açılacak tazminat davasında kaza nerede meydana geldiyse o yer mahkemesi yetkilidir.
-
Zararın meydana geldiği yer mahkemesi
- Haksız fiilin yol açtığı zararın gerçekleştiği yer yetkilidir.
- Örneğin, sahte ürün satan bir firmanın merkezi İstanbul’da olsa da, ürün Ankara’da kullanılıp zarara neden olmuşsa Ankara mahkemesi de yetkili olabilir.
-
Zararın gelme ihtimalinin bulunduğu yer mahkemesi
- Zararın gerçekleşmemiş ancak gerçekleşme ihtimali olan yer de yetkilidir.
- Örneğin, çevre kirliliği nedeniyle ileride oluşabilecek zararlar için zararın meydana gelme ihtimalinin bulunduğu yer mahkemesi yetkili olabilir.
-
Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi
- Zarar gören kişi kendi yerleşim yerinde dava açabilir.
- Bu düzenleme, mağdurun davayı daha kolay takip edebilmesini sağlamak amacıyla getirilmiştir.
HMK 16’nın Amacı ve Önemi
- Mağdur Koruma İlkesi: Davacıya farklı yetkili mahkemeler arasından seçim yapma hakkı tanıyarak, mağdurun mağduriyetini en hızlı ve kolay şekilde gidermesi sağlanmaktadır.
- Uygulama Kolaylığı: Özellikle zarar görenin yerleşim yerinde dava açma yetkisi, mağdurun farklı bir şehre gitmesine gerek kalmadan hakkını arayabilmesini sağlar.
- Yetki Çatışmalarını Önleme: Haksız fiillerin etkileri farklı yerlerde hissedilebildiği için, kanun koyucu mağdurun farklı seçenekler arasından en uygun olanı seçmesini mümkün kılmıştır.
Yargıtay 5. Hukuk Dairesi’nin 2022/8584 E. – 2022/14043 K. Sayılı Kararı
MAHKEMESİ :Asliye Hukuk Mahkemesi
Taraflar arasındaki davada Erzurum 5. Asliye Hukuk ve Gaziosmanpaşa 3.Asliye Hukuk Mahkemelerince ayrı ayrı yetkisizlik kararı verilmesi nedeni ile dosyada son karar Bölge Adliye Mahkemeleri’nin faaliyete geçmesinden sonra verilmiş ise de iki farklı Bölge Adliye Mahkemesi’nin yargı çevresinde kalan Mahkemelerce karşılıklı olarak yetkisizlik kararı verilmiş olması ve 5235 sayılı Kanunun 36/3. maddesi gereğince Bölge Adliye Mahkemeleri Hukuk Dairelerinin görevinin yargı çevresi içerisinde bulunan Adlî Yargı İlk Derece Hukuk Mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek olduğundan yargı yerinin belirlenmesi için gönderilen dosya içindeki tüm belgeler incelendi, gereği düşünüldü:
– K A R A R –
Dava, haksız fiil nedeni ile uğranılan manevi zararın ödetilmesi istemine ilişkindir.
Erzurum 5. Asliye Hukuk Mahkemesince, haksız fiil niteliğindeki davranışların İstanbul’daki ortak ikamette gerçekleştiği noktasında bir tereddüttün bulunmadığı, bu nedenle genel yetki kuralı olan HMK’nın 6. maddesi ile birlikte HMK’nın 16. maddesinin bu hususta dikkate alınması gerektiği, yine davacı tarafın düğünde takılan takıların teslimine dair istemi yönünden genel yetki kuralı olan HMK’nın 6. maddesinin dikkate alınması gerektiği, davalı vekilinin süresinde yaptığı usule ve yasaya uygun olduğu kanaatine varılan yetki itirazı dikkate alınarak bahse konu haksız fiillerin gerçekleştiği yer ve davalının yerleşim yeri olan İstanbul/ Gaziosmanpaşa Asliye Hukuk Mahkemesinin yetkili mahkeme olduğu gerekçesiyle yetkisizlik kararı vermiştir.
Gaziosmanpaşa 3.Asliye Hukuk Mahkemesince, HMK’nun 16. maddesine göre haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesinin de yetkili olduğu, davacı tarafından seçimlik yetkilerden biri olan davacının yerleşim yeri mahkemesinde usulüne uygun olarak dava açıldığı gerekçesiyle yetkisizlik kararı vermiştir.
6100 sayılı HMK’nın genel yetkiyi düzenleyen 6. maddesininin birinci fıkrasına göre; “Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.” Yine aynı Kanun’un 16. maddesinde ise, “Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.” hükmü yer almaktadır.
6100 sayılı HMK’nın haksız fiillerde yetkiyi düzenleyen 16. maddesinde HMK’nın 7/1-2. cümlesindeki düzenleme anlamında kesin yetki sözkonusu değildir. Haksız fiil halinde HMK’nın 16. maddesi gereğince birden fazla mahkemenin yetkili kılınarak davacıya bir seçimlik hak tanınmış olduğu gözönüne alındığında, davacı, bu mahkemelerden birinde dava açmak hususunda seçimlik hakka sahiptir. Davacı, davasının bu genel ve özel yetkili mahkemelerden hiç birisinde açmaz ve yetkisiz bir mahkeme de açar ise, o zaman seçme hakkı davalılara geçer.
Somut olayda, birden çok mahkemenin yetkili olduğu ve kesin yetki kuralının bulunmadığı bu davada, davacının davayı HMK 16.madde gereğince zarar görenin yerleşim yerinin bulunduğu Erzurum İlinde açarak yetkili mahkemeyi seçmiş olduğu anlaşıldığına göre, davanın Erzurum 5. Asliye Hukuk Mahkemesinde görülüp sonuçlandırılması gerekmektedir.
Yukarıda açıklanan nedenlerle; 6100 sayılı HMK’nın 21 ve 22. maddeleri ile 5235 sayılı Kanunun 36/3. maddesi gereğince; Erzurum 5. Asliye Hukuk Mahkemesinin YARGI YERİ OLARAK BELİRLENMESİNE, 17.10.2022 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.
Kararın HMK 16 Kapsamında Değerlendirilmesi
Bu karar, haksız fiilden doğan davalarda yetkili mahkemenin belirlenmesi ve HMK 16’nın uygulanması açısından önemli bir içtihat niteliğindedir. Kararın temel meselesi, birden fazla mahkemenin yetkili olduğu haksız fiil davalarında davacının seçim hakkı ve yetki uyuşmazlıklarının nasıl çözümlenmesi gerektiğidir.
HMK 16 Kapsamında Yetkili Mahkemelerin Belirlenmesi
HMK 16, haksız fiilden doğan davalar için özel yetki kuralları getirmektedir. Buna göre, yetkili mahkemeler şunlardır:
- Haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi
- Zararın meydana geldiği yer mahkemesi
- Zararın meydana gelme ihtimalinin bulunduğu yer mahkemesi
- Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi
Bu hüküm gereğince davacı, davayı bu dört mahkemeden birinde açma hakkına sahiptir. Bu yetki kesin yetki değil, seçimlik yetkidir, yani davacı davasını bu mahkemelerden birinde açmakta serbesttir.
Somut Olayda Yetki Uyuşmazlığı ve Yargıtay’ın Değerlendirmesi
- Erzurum 5. Asliye Hukuk Mahkemesi, haksız fiilin İstanbul’da işlendiğini ve davacının düğünde takılan takılarla ilgili talebinin de genel yetki kurallarına tabi olduğunu belirterek yetkisizlik kararı vermiştir.
- Gaziosmanpaşa 3. Asliye Hukuk Mahkemesi, davacının HMK 16 kapsamında zarar görenin yerleşim yerinde dava açma hakkını kullandığını ve yetkisizlik kararının yanlış olduğunu belirterek yetkisizlik kararı vermiştir.
Sonuç olarak, iki farklı mahkeme yetkisizlik kararı verdiği için yetki uyuşmazlığı doğmuş ve dosya Yargıtay’a gelmiştir.
Yargıtay, haksız fiil davalarında kesin yetki kuralı olmadığını ve davacının, zarar görenin yerleşim yeri olan Erzurum’daki mahkemede dava açma hakkına sahip olduğunu belirterek Erzurum 5. Asliye Hukuk Mahkemesi’ni yetkili mahkeme olarak belirlemiştir.
Yargıtay’ın Kararındaki Önemli Hususlar
-
Haksız Fiil Davalarında Kesin Yetki Yoktur
- HMK 16’nın yetki kuralları kesin yetki niteliğinde değildir.
- Davacı, kanunda belirtilen yetkili mahkemelerden birini seçme hakkına sahiptir.
- Eğer davacı yetkili mahkemelerden birinde dava açmazsa, yetki itirazı üzerine yetkili mahkemeyi belirleme hakkı davalıya geçer.
-
Davacı, Seçimlik Yetkisini Kullanmıştır
- Davacı, HMK 16 kapsamında zarar görenin yerleşim yeri olan Erzurum’da dava açarak yetkili mahkemeyi belirlemiştir.
- Yetkili mahkemelerden birinde dava açıldığında, mahkemenin yetkisizlik kararı vermesi hukuka aykırıdır.
-
Yetki Uyuşmazlığının Çözümü
- İki farklı mahkeme karşılıklı olarak yetkisizlik kararı verdiği için yetki uyuşmazlığı doğmuş ve Yargıtay, Erzurum 5. Asliye Hukuk Mahkemesi’ni yetkili mahkeme olarak belirlemiştir.
- Bu karar, benzer yetki uyuşmazlıklarında yol gösterici bir içtihat niteliğindedir.
Sonuç ve Kararın Önemi
Bu karar, haksız fiil davalarında yetki uyuşmazlıklarının nasıl çözümlenmesi gerektiğine dair önemli bir içtihat niteliği taşımaktadır.
- HMK 16 uyarınca, davacı zarar görenin yerleşim yerinde dava açma hakkına sahiptir ve bu hakkı kullanması yetkisizlik kararı verilmesini gerektirmez.
- Haksız fiil davalarında kesin yetki kuralı olmadığı için, mahkemeler yetkisizlik kararı verirken seçimlik yetki hakkını göz önünde bulundurmalıdır.
- Yetki uyuşmazlıklarında, Yargıtay kanunda belirtilen seçimlik yetki kurallarına uygun olarak davacının tercih ettiği mahkemeyi yetkili kabul etmelidir.
Sonuç olarak, bu karar haksız fiil davalarında yetki konusunda emsal teşkil eden bir karar olup, davacıların seçimlik haklarını daha etkili kullanabilmesi açısından önemli bir rehber niteliğindedir.
Sonuç
HMK 16, haksız fiilden doğan davalarda yetkiyi genişletici bir yaklaşımla düzenlemiştir. Davacıya haksız fiilin işlendiği yer, zararın meydana geldiği veya meydana gelme ihtimali bulunan yer ve kendi yerleşim yerinde dava açma imkânı tanınarak, mağdurun hak arama süreci kolaylaştırılmıştır. Bu yetki kuralları, özellikle trafik kazaları, internet yoluyla işlenen suçlar ve çevresel zararlar gibi geniş etki alanına sahip haksız fiillerde önemli bir uygulama alanına sahiptir.