HMK MADDE 31- (1) Hâkim, uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi veya hukuki açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir; delil gösterilmesini isteyebilir.
Giriş
HMK 31, hâkimin davayı aydınlatma ödevini düzenleyen temel hükümdür. Bu madde uyarınca, hâkim tarafların ileri sürdüğü maddi olayları ve hukuki dayanakları tam olarak anlayabilmek için, çelişkili veya belirsiz konular hakkında açıklama yaptırabilir, soru sorabilir ve delil sunulmasını isteyebilir. Ancak, hâkim re’sen delil toplayamaz ve tarafsızlığını korumak zorundadır.
Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi Kapsamında Yetkileri
Taraflardan Açıklama İsteme Yetkisi
- Hâkim, davada maddi veya hukuki belirsizlik gördüğünde taraflardan açıklama isteyebilir.
- Bu yetki, davanın sağlıklı ilerlemesini sağlamak için tanınmıştır.
Örnek:
- Davacı, talebini açıkça ifade etmemişse, hâkim ne talep ettiğini netleştirmesi için açıklama isteyebilir.
- Bir sözleşmeye dayalı davada, sözleşmenin hangi maddesine dayanılarak hak talep edildiği konusunda çelişki varsa, hâkim taraflardan bunu açıklamalarını talep edebilir.
Soru Sorma Yetkisi
- Hâkim, maddi vakıaları netleştirmek için taraflara soru sorabilir.
- Bu sorular, yalnızca davanın aydınlatılması amacıyla sorulmalı ve yönlendirici olmamalıdır.
Örnek:
- Hâkim, tanığa veya taraflara olayın nasıl gerçekleştiğini daha iyi anlamak için soru yöneltebilir.
- Örneğin, trafik kazası davasında, aracın hangi hızda seyrettiği ve kazanın nasıl meydana geldiği konusunda taraflara soru sorabilir.
Delil Gösterilmesini İsteme Yetkisi
- Hâkim, çelişkili veya eksik görünen konularla ilgili delil sunulmasını isteyebilir.
- Ancak, hâkim re’sen delil toplayamaz; yalnızca tarafların delil göstermesini talep edebilir.
Örnek:
- Taraflardan biri, sözleşmenin varlığını iddia ediyorsa ancak sözleşmeyi sunmamışsa, hâkim sözleşmenin ibraz edilmesini isteyebilir.
- Maddi zarar davasında, zarar miktarının belirlenebilmesi için fatura veya eksper raporu sunulmasını isteyebilir.
Hâkimin Tarafsızlık İlkesi ve HMK 31’in Sınırları
- Hâkim, tarafsızlığını korumak zorundadır ve bir taraf lehine hareket edemez.
- Hâkim, sadece davayı aydınlatmak için soru sorabilir ancak tarafların yerine geçerek delil toplayamaz.
- Bu madde, özellikle tarafların hukuki bilgi eksikliğinden dolayı hak kaybına uğramalarını önlemek amacıyla getirilmiştir.
Yargıtay 13. Hukuk Dairesi’nin 2016/19760 E. – 2018/8994 K. Sayılı Kararı
MAHKEMESİ :Tüketici Mahkemesi
Taraflar arasındaki alacak davasının yapılan yargılaması sonunda ilamda yazılı nedenlerden dolayı davanın kısmen kabulüne kısmen reddine yönelik olarak verilen hükmün süresi içinde davalı avukatınca temyiz edilmesi üzerine dosya incelendi gereği konuşulup düşünüldü.
K A R A R
Davacı, 10/10/2010 tarihinde davalı şirket ile 10 gün kullanım süreli devre mülk sözleşmesi imzaladığını, 2.500,00-TL’yi peşin bakiyesini taksitle olmak üzere, toplam 12.700,00-TL ödediğini, şirketin bu devre mülkü süresinde teslim etmediğini belirterek, 2013, 2014, 2015 yıllarında tarafına ödenmeyen 10 günlük kullanım bedelinin (ortalama günlük 100,00-TL) ve teslim gerçekleşmediğinden … olduğu 12.700,00-TL’nin günümüze kadar olan yasal faizi ile birlikte ödenmesini talep etmiştir.
Davalı, davanın reddini dilemiştir.
Mahkemece, davacının sözleşmenin iptaline yönelik talebinin kabulüne, 10/10/2010 tarihli 3477 sözleşmeli nolu hisseli gayrimenkul satış sözleşmesinin iptaline, Sözleşme nedeni ile ödenen 12.700,00-TL sının dava tarihi olan 29/12/2014 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesine, davacının kullanamamaktan kaynaklı tazminat talebinin reddine karar verilmiş; hüküm, davalı tarafından temyiz edilmiştir.
1-HMK 31.madde uyarınca hakimin davayı aydınlatma ödevi olup, bu doğrultuda hâkim, uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi veya hukuki açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabilir, soru sorabilir, delil gösterilmesini isteyebilir.
Eldeki davada, davacı devre mülkün sözleşmede belirtilen tarihte teslim edilmemesi nedeniyle ödediği bedelin iadesini ve kullanamadığı 2013, 2014, 2015 dönemine ilişkin bedel talebinde bulunmuştur. Ancak kullanılamayan döneme ilişkin alacağını netleştirmemiştir.
Mahkemece, davacının dava dilekçesindeki talepleri netleştirilmeden hüküm tesis edilmesi hukuka aykırı olup, HMK 31.maddesindeki hâkimin davayı aydınlatma ödevi doğrultusunda, taleplerin açıklanmasına ilişkin ihtarlı kesin süre verilerek hüküm tesis edilmelidir. Hal böyle olunca, mahkemece, aydınlatma yükümlülüğü yerine getirilerek hasıl olacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken, bu görev yerine getirilmeksizin yazılı şekilde hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir.
2-Bozma nedenine göre davalının sair temyiz itirazlarının incelenmesine bu aşamada gerek görülmemiştir.
SONUÇ: Yukarıda birinci bentte açıklanan nedenlerle temyiz edilen kararın BOZULMASINA, ikinci bentte açıklanan nedenlerle temyiz eden davalının itirazlarının şimdilik incelenmesine yer olmadığına, peşin alınan harcın istek halinde iadesine, HUMK’nun 440/III-1 maddesi uyarınca karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere, 04/10/2018 gününde oybirliğiyle karar verildi.
Kararın HMK 31 Kapsamında Değerlendirilmesi
Bu karar, hâkimin davayı aydınlatma ödevi (HMK 31) ile ilgili önemli bir içtihat niteliğindedir. Yargıtay, mahkemenin tarafların taleplerini netleştirmeden hüküm kurmasının hukuka aykırı olduğu ve hâkimin, taraflardan ek açıklamalar alarak davanın aydınlatılması için çaba göstermesi gerektiği yönünde değerlendirme yapmıştır.
HMK 31 Kapsamında Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi
Hâkimin Re’sen Davayı Aydınlatma Yetkisi
HMK 31 uyarınca:
- Hâkim, davayı aydınlatmak amacıyla taraflardan açıklama isteyebilir.
- Çelişkili veya belirsiz hususlar varsa, taraflara soru sorabilir.
- Eksik delil veya açıklama varsa, taraflardan ek bilgi veya belge talep edebilir.
Bu düzenleme, tarafların iddialarını eksiksiz olarak mahkemeye sunmasını ve davanın doğru bir şekilde sonuçlandırılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.
Somut Olayda Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi Açısından Değerlendirme
Mahkemenin Eksik İncelemesi ve Yargıtay’ın Eleştirisi
- Davacı, devre mülk sözleşmesi gereği ödediği bedelin iadesini ve kullanamadığı yıllara ilişkin tazminatı talep etmiştir.
- Ancak, kullanılamayan dönemlere ilişkin alacağını net olarak belirtmemiştir.
- Mahkeme, davacının taleplerini yeterince netleştirmeden hüküm kurmuştur.
Yargıtay’ın değerlendirmesi:
- Mahkemenin, davacının kullanılamayan dönemlere ilişkin talebini netleştirmesi için ihtarlı kesin süre vermesi gerektiğini vurgulamıştır.
- Mahkeme, tarafların taleplerini aydınlatmadan karar verdiği için bozma kararı verilmiştir.
Yargıtay’ın Bozma Kararı Vermesinin Sebebi
- Mahkemenin, HMK 31 kapsamında hâkimin davayı aydınlatma yükümlülüğünü yerine getirmemesi
- Eksik inceleme nedeniyle tarafların taleplerinin tam olarak değerlendirilememesi
- Davanın yanlış veya eksik bir hükme bağlanması riski
Yargıtay’ın HMK 31 Kapsamında Verdiği Kararın Önemi
- Hâkim, davanın aydınlatılması için taraflara açıklama yaptırmak zorundadır.
- Mahkeme, tarafların iddialarının eksik veya belirsiz olduğunu tespit ettiğinde, kesin süre vererek taleplerin açıklığa kavuşturulmasını sağlamalıdır.
- Eksik inceleme ile hüküm kurulması, davanın doğru şekilde sonuçlanmasını engelleyeceği için bozma sebebidir.
Sonuç ve Değerlendirme
- HMK 31 kapsamında hâkim, tarafların iddialarını netleştirmek için soru sorabilir ve açıklama isteyebilir.
- Mahkemenin eksik inceleme yaparak karar vermesi hukuka aykırıdır ve bozma sebebidir.
- Bu karar, hâkimin davayı aydınlatma yükümlülüğünün önemini ve mahkemelerin tarafların iddialarını netleştirme yükümlülüğünü ortaya koyan önemli bir içtihat niteliğindedir.