İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun (İYUK) 15. maddesi, ilk inceleme aşamasında mahkemelerin verebileceği kararları düzenlemektedir. İdari yargıda, mahkemeler dava dilekçesinin esasa girilmeden önce usul yönünden incelenmesini yapar ve eksiklik tespit ederse, ilgili kanun hükümlerine göre bir karar verir.
Bu madde, mahkemelerin ön inceleme sırasında tespit edebileceği usule ilişkin eksiklikleri ve bu eksiklikler karşısında nasıl karar vermesi gerektiğini belirlemektedir.
Maddenin Kapsamı ve Amacı
İYUK 15. madde, mahkemelere ilk inceleme aşamasında aşağıdaki durumları tespit etme ve karar verme yetkisi tanımaktadır:
- Görev ve yetki sorunları
- Hatalı veya eksik dava dilekçeleri
- Hasım gösterilmemesi veya yanlış hasım gösterilmesi
- Eksikliklerin giderilmesi için süre verilmesi
Maddenin temel amacı, esasa girilmeden önce davanın usul yönünden uygun olup olmadığını denetlemek ve hukuki süreçlerin düzgün işlemesini sağlamaktır.
İlk İnceleme Aşamasında Verilecek Kararlar
İYUK 15. maddeye göre, mahkemeler ilk inceleme sonucunda aşağıdaki kararları verebilir:
Görev veya Yetki Yönünden Ret (1/a bendi)
- Eğer adli yargının görevli olduğu bir konuda idari yargıda dava açılmışsa, mahkeme davayı reddeder.
- Eğer idari yargının görevli olduğu ancak yetkisiz bir mahkemeye açılmış bir dava söz konusuysa, mahkeme davayı yetkili mahkemeye gönderir.
✅ Önem: Bu karar kesin olup itiraz edilemez.
Dava Şartlarının Eksikliği Nedeniyle Ret (1/b bendi)
- Dava açma süresinin geçirilmiş olması,
- Hukuki ehliyet eksikliği,
- Kesinleşmiş bir karar hakkında yeniden dava açılması,
- Konusuz kalmış bir dava açılması gibi durumlarda mahkeme davanın reddine karar verir.
✅ Önem: Bu kararlar istinaf veya temyiz yoluyla incelenebilir.
Yanlış veya Eksik Hasım Gösterilmesi (1/c bendi)
- Davacı dava açarken yanlış bir kurumu veya kişiyi hasım göstermişse,
- Mahkeme gerçek hasma tebliğ edilmesine karar verir.
✅ Önem: Bu karar itiraz edilemez ve kesin niteliktedir.
Dilekçenin Eksik veya Usule Aykırı Olması (1/d bendi)
- Dava dilekçesi eksik veya usule aykırı ise,
- Mahkeme, eksiklerin tamamlanması için davacıya 30 gün süre verir.
Örnek eksiklikler:
- Dilekçede mahkemenin adı yazılmamışsa,
- Dava konusu açıkça belirtilmemişse,
- Talep sonucu eksikse,
- Avukat olmayan bir kişinin ehliyeti olmayan biri adına dava açması durumu söz konusuysa,
➡ Mahkeme, dilekçeyi reddeder ve eksiklerin tamamlanması için süre tanır.
✅ Önem:
- Eğer eksiklikler verilen süre içinde düzeltilmezse, dava kesin olarak reddedilir.
- Aynı yanlış tekrar edilirse, mahkeme davanın esasını incelemeden reddeder.
Görevli İdare Merciine Başvurma Gereği (1/e bendi)
- Eğer öncelikle bir idari merciye başvurulması gerekirken doğrudan dava açılmışsa, mahkeme dilekçeyi ilgili idareye gönderir.
- Bu durumda dava açma süresi idareye başvurma tarihi olarak kabul edilir.
✅ Önem: Böylece, başvuruların zaman aşımına uğraması önlenir.
İlk İnceleme Kararlarına Karşı Başvuru Yolları
İYUK 15. maddeye göre ilk inceleme sonucunda verilen bazı kararlara karşı başvuru yolları açıktır:
| Karar Türü | Başvuru Yolu |
|---|---|
| Görev ve yetki yönünden ret (1/a bendi) | Kesin, itiraz edilemez |
| Dava şartlarının eksikliği nedeniyle ret (1/b bendi) | İstinaf / Temyiz |
| Hasım düzeltilmesine ilişkin karar (1/c bendi) | Kesin, itiraz edilemez |
| Eksik dilekçe nedeniyle ret (1/d bendi) | Kesin (Eksiklik düzeltilmezse) |
| Dilekçenin idareye gönderilmesi (1/e bendi) | Kesin |
✅ Özetle:
- Görev, yetki, eksiklik ve yanlış hasım kararları kesin olabilir.
- Davanın esasına ilişkin olmayan bazı kararlar temyiz edilebilir.
Danıştay 4. Daire Başkanlığı 2021/4648 E., 2021/4431 K. Kararı
İSTEMİN KONUSU : … Bölge İdare Mahkemesi … Vergi Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.
YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Davacı tarafından, 2015 yılı vergi ziyaı cezalı gelir vergisi, 2015/1-3,4-6 dönemleri vergi ziyaı cezalı geçici vergi ile kesilen özel usulsüzlük cezasının kaldırılması istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: … Vergi Mahkemesince verilen … tarih ve E:…, K:… sayılı kararda; vergi inceleme raporları ile uzlaşmanın vaki olmadığı tutanağında yer alan cezalı tarhiyatlar hakkında ortada kesin ve yürütülebilir bir işlem bulunmaması sebebiyle işin esasının incelenmesinin mümkün olmadığı sonucuna varılmıştır. Belirtilen gerekçelerle davanın İYUK 15/1-b maddesi uyarınca reddine karar verilmiştir.
Bölge İdare Mahkemesi kararının özeti: Bölge İdare Mahkemesince; istinaf başvurusuna konu Vergi Mahkemesi kararının usul ve hukuka uygun olduğu ve davacı tarafından ileri sürülen iddiaların söz konusu kararın kaldırılmasını sağlayacak nitelikte görülmediği belirtilerek 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 45. maddesinin 3. fıkrası uyarınca istinaf başvurusunun reddine karar verilmiştir.
TEMYİZ EDENİN İDDİALARI : Kararın bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.
KARŞI TARAFIN SAVUNMASI : Temyiz isteminin reddi gerektiği savunulmuştur.
TETKİK HÂKİMİ : …
DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin reddi ile usul ve yasaya uygun olan Bölge İdare Mahkemesi kararının onanması gerektiği düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Dördüncü Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
İNCELEME VE GEREKÇE :
Bölge idare mahkemelerinin nihai kararlarının temyizen bozulması, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49. maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
Temyizen incelenen karar usul ve hukuka uygun olup, dilekçede ileri sürülen temyiz nedenleri kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.
KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1.Temyiz isteminin reddine,
2.Temyize konu … Bölge İdare Mahkemesi … Vergi Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının ONANMASINA,
3.Temyiz giderlerinin istemde bulunan üzerinde bırakılmasına,
4. 492 sayılı Harçlar Kanunu’na bağlı (3) sayılı Tarife uyarınca, … TL maktu karar harcından, varsa evvelce ödenen harcın mahsubundan sonra kalan harç tutarının temyiz eden davacıdan alınmasına,
5.2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 50. maddesi uyarınca, kararın taraflara tebliğini ve bir örneğinin de Vergi Dava Dairesine gönderilmesini teminen dosyanın anılan Vergi Mahkemesine gönderilmesine, 23/09/2021 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
Kararın İYUK 15 Açısından İncelenmesi
Danıştay 4. Dairesi’nin 2021/4648 Esas ve 2021/4431 Karar sayılı içtihadı, vergi davalarında usul hükümleri ve İYUK 15. madde çerçevesinde davanın incelenip incelenemeyeceğine dair önemli bir örnek teşkil etmektedir.
Bu karar, İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) 15. madde kapsamında mahkemelerin ilk inceleme aşamasında usul eksikliklerini değerlendirme yetkisini nasıl kullandığını ve süre aşımı nedeniyle reddin nasıl uygulandığını göstermektedir.
İYUK 15’in Kapsamı ve İlk İnceleme Süreci
İYUK 15. madde, idari yargıda mahkemelerin davayı esasa girmeden önce ilk incelemeye tabi tutmasını ve usul eksiklikleri bulunması halinde vereceği kararları düzenler. Bu çerçevede, mahkemeler davayı şu yönlerden inceler:
- Görev ve yetki yönünden inceleme (İYUK 15/1-a)
- Dava süresi, hukuki ehliyet, kesin hüküm ve davanın konusuz kalması gibi usul eksiklikleri (İYUK 15/1-b)
- Hasım eksikliği veya yanlış hasım gösterilmesi (İYUK 15/1-c)
- Dilekçenin eksik veya yanlış olması (İYUK 15/1-d)
- Öncelikle bir idari merciye başvurulması gerekip gerekmediği (İYUK 15/1-e)
Bu süreç, mahkemelerin gereksiz dava yükünü azaltmasını ve usule uygun olmayan başvuruların esasa girilmeden elenmesini sağlar.
Danıştay Kararının İYUK 15 Açısından Değerlendirilmesi
Danıştay kararında, İlk Derece Mahkemesi ve Bölge İdare Mahkemesi’nin davayı İYUK 15/1-b maddesi kapsamında süre aşımı nedeniyle reddettiği belirtilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi Kararı ve İYUK 15/1-b Uygulaması
- Davacı, vergi ziyaı cezaları ve özel usulsüzlük cezasının kaldırılmasını talep etmiştir.
- Vergi Mahkemesi, ortada kesin ve yürütülebilir bir idari işlem bulunmadığını tespit etmiştir.
- İYUK 15/1-b uyarınca, dava açılabilmesi için kesin ve yürütülebilir bir işlem bulunması zorunludur.
- Bu nedenle mahkeme, davanın esasını inceleyemeyeceğini belirterek reddetmiştir.
✅ Sonuç: Vergi Mahkemesi, İYUK 15/1-b uyarınca usule aykırılık tespit ettiği için davayı reddetmiştir.
Bölge İdare Mahkemesi Kararı ve İYUK 15/1-b’ye Uyumluluğu
- Davacı, İlk Derece Mahkemesi kararına karşı istinaf yoluna başvurmuştur.
- Bölge İdare Mahkemesi, İlk Derece Mahkemesi’nin İYUK 15/1-b uyarınca verdiği ret kararının hukuka uygun olduğunu tespit etmiştir.
- İYUK 45/3 gereğince, istinaf başvurusu açık bir hukuka aykırılık içermediği sürece reddedilir.
- Bu nedenle, Bölge İdare Mahkemesi, istinaf talebini reddetmiştir.
✅ Sonuç: Bölge İdare Mahkemesi, İYUK 15/1-b çerçevesinde İlk Derece Mahkemesi’nin kararını hukuka uygun bulmuştur.
Danıştay Kararı ve İYUK 15 Açısından Nihai İnceleme
- Davacı, istinaf talebinin reddedilmesi üzerine kararı temyiz etmiştir.
- Danıştay 4. Dairesi, İYUK 49. madde uyarınca temyiz incelemesi yapmıştır.
- Danıştay, Bölge İdare Mahkemesi kararının hukuka uygun olduğunu ve İYUK 15/1-b çerçevesinde süre aşımı nedeniyle verilen ret kararının yerinde olduğunu değerlendirmiştir.
- Bu nedenle, temyiz talebi reddedilmiş ve karar onanmıştır.
✅ Sonuç: Danıştay, İYUK 15 çerçevesinde İlk Derece ve Bölge İdare Mahkemesi’nin doğru karar verdiğini belirterek kararı onamıştır.
İYUK 15 Açısından Kararın Önemi ve Sonuçları
Bu karar, İYUK 15’in usul hükümlerinin idari yargıda nasıl uygulandığını ve mahkemelerin usule uygun olmayan davaları nasıl ele aldığını gösteren önemli bir içtihattır.
- Vergi davalarında, kesin ve yürütülebilir bir işlem olmadan dava açılamayacağı vurgulanmıştır.
- Süre aşımı, idari yargıda katı bir şekilde uygulanmaktadır.
- Mahkemeler, usule uygun olmayan davaları esasa girmeden reddetme yetkisine sahiptir.
- İlk Derece Mahkemesi’nin verdiği ret kararının istinaf ve temyiz aşamalarında hukuka uygun olduğu doğrulanmıştır.
📌 Özetle: Danıştay, İYUK 15/1-b maddesi çerçevesinde süresinde açılmayan veya usule uygun olmayan davaların incelenmeden reddedilmesinin hukuka uygun olduğunu teyit etmiştir.
Kararın Değerlendirmesi ve Sonuç
Danıştay 4. Dairesi’nin 2021/4648 E., 2021/4431 K. sayılı kararı, İYUK 15 kapsamında vergi davalarında ilk incelemenin nasıl yapıldığı ve süre aşımı nedeniyle reddin nasıl uygulandığı konusunda önemli bir emsal teşkil etmektedir.
- Dava, kesin ve yürütülebilir bir işlem olmadan açıldığından, İYUK 15/1-b gereğince reddedilmiştir.
- Bölge İdare Mahkemesi ve Danıştay, bu ret kararını hukuka uygun bularak onamıştır.
- Bu karar, idari yargıda usul hükümlerine uyulmaması durumunda davaların esasına girilmeden reddedileceğini göstermektedir.
✅ Sonuç olarak, bu karar, idari yargıda süre ve usul kurallarının ne kadar önemli olduğunu ve bu kurallara uymayan davaların İYUK 15 kapsamında reddedileceğini bir kez daha vurgulamaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme
İYUK 15. madde, mahkemelerin ilk inceleme aşamasında usule ilişkin eksiklikleri değerlendirmesi için önemli bir mekanizmadır.
- Mahkemeler, usule uygun olmayan dava dilekçelerini doğrudan reddetmez; eksiklikleri tamamlamak için süre tanır.
- Görev ve yetki yönünden yapılan hatalar doğrudan davanın reddine neden olabilir.
- Yanlış veya eksik hasım gösterilmesi, dilekçenin eksik olması gibi durumlar, davacının hak kaybını önlemek amacıyla düzeltilmesi için fırsat tanınan konular arasındadır.
- Bu madde, idari yargıda usul kurallarının titizlikle uygulanmasını sağlar ve davaların daha sağlıklı bir şekilde ilerlemesine yardımcı olur.
✅ Sonuç olarak, İYUK 15. madde idari yargıda usul kurallarını düzenleyen önemli bir madde olup, davaların şekli eksiklikler nedeniyle reddedilmesini önlemeyi ve hukuki süreçlerin düzgün işlemesini sağlamayı amaçlamaktadır.