Giriş
Turizm sektörü, hem ekonomik katkısı hem de yüksek hizmet çeşitliliği nedeniyle sözleşmesel ilişkilerin yoğun yaşandığı alanların başında gelmektedir. Özellikle otel işletmeleri ile seyahat acentaları arasındaki hukuki ilişki, turizm hareketliliğinin düzenli ve güvenilir biçimde yürütülebilmesi için kritik öneme sahiptir. Bu ilişkiye yön veren temel düzenlemelerden biri ise Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmeliktir. Yönetmeliğin “Otel Sözleşmeleri ile İlgili Ortak Kurallar” başlıklı bölümü, rezervasyon talebinin yapılmasından fiyatlandırmaya, komisyon hükümlerinden ödeme yükümlülüklerine kadar birçok konuyu ayrıntılı şekilde düzenleyerek taraflar arasındaki hukuki çerçeveyi belirlemektedir.
Bu makalede, söz konusu yönetmeliğin 7 ila 18. maddeleri kapsamındaki hükümler maddeler ayrı başlıklar altında alıntılanarak ve her maddenin hukuki mantığı, kapsamı ve uygulamadaki yansımaları açıklanarak incelenmektedir. Amaç, hem uygulayıcılara hem de sektörel aktörlere otel sözleşmelerinin hukuki altyapısını açık bir şekilde sunmak, aynı zamanda olası uyuşmazlıklarda yol gösterici bir değerlendirme ortaya koymaktır. Yönetmelik hükümleri, Türk Borçlar Kanunu’nun genel ilkeleri, sözleşme serbestîsi ve piyasa uygulamaları çerçevesinde sistematik olarak ele alınarak bütüncül bir analiz yapılacaktır.
Otel Sözleşmesinin Meydana Gelmesi – Madde 7
Madde 7 – “Bir otel sözleşmesinin oluşması acentadan otelciye yapılacak rezervasyon talebi ile başlar.
Rezervasyon talebinin yazılı olması gerekir. Sözlü talepler, en geç bir hafta içinde otelciye ulaşacak şekilde yazılı olarak (mektup, telgraf, teleks v.b) teyid edilir.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 7, otel sözleşmesinin hangi aşamada kurulmaya başladığını ve rezervasyon talebinin şekil şartını düzenleyen temel hükümdür. Söz konusu düzenlemeye göre:
- Otel sözleşmesi, acentanın otelciye yönelttiği rezervasyon talebiyle başlar.
- Bu talep, yazılı olmalıdır; aksi halde geçerlilik değil ama ispat ve belirlilik sorunu doğar.
- Sözlü talep yapılmışsa dahi, en geç bir hafta içinde yazılı şekilde teyit edilmesi zorunludur.
Bu şekil şartı, turizm sektöründe doğabilecek uyuşmazlıklarda ispat kolaylığı sağlamayı amaçlar. Özellikle yoğun sezonda kapasitenin hızla dolması nedeniyle, sözlü taleplerin yazılıya dönüştürülmesi tarafların sorumluluklarını netleştirir.
Yazılı teyidin elektronik ortamda (e-posta, online rezervasyon sistemi, dijital teyit) yapılması güncel uygulamada yeterli yazılı şekil olarak kabul edilmektedir. Yargısal içtihatlar da modern iletişim araçlarını “yazılı teyit” kapsamında değerlendirmektedir.
Otel Sözleşmelerinin Kapsamı – Madde 8
Madde 8 – “Otel sözleşmelerinde aşağıdaki hususlar belirtilebilir: Taraflar, rezervasyon süresi, odalara ilişkin ayrıntılar, sezon fiyatları, indirimli hizmetler, mali koşullar, iptal süreleri ve sonuçları, uygulama aşamaları, yürürlük tarihi, yerleşme listeleri, tazminat hükümleri, ödeme yöntemleri, konukların eşdeğer otele aktarılması, mücbir haller ve iptal koşulları.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 8, otel sözleşmesi yapılırken tarafların dikkate alması gereken içerik başlıklarını düzenler. Bu hüküm emredici değil, düzenleyici ve yol gösterici niteliktedir. Amaç, sektör genelinde standart bir sözleşme yapısının oluşmasını sağlamaktır.
Bu kapsamda otel sözleşmeleri genellikle:
- Süre, oda tipleri, kontenjan dağılımı, fiyatlandırma,
- Ölü–tam–yarım sezon fiyat farklılıkları,
- İptal ve iade prosedürleri,
- Tazminat ve mücbir sebep hükümleri,
- Ödeme yöntemleri ve teminatlar
gibi detaylı düzenlemeler içerir.
Özellikle büyük tur operatörleriyle yapılan sözleşmelerde, kontenjanın kullanılamaması veya otelcinin sözleşmeye aykırı davranması halinde doğacak tazminat hükümlerinin açıkça yazılması büyük önem taşır.
Mücbir sebepler (salgın, savaş, uçuş iptali, doğal afet vb.) özellikle pandemi sonrası dönemde otel sözleşmelerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Yönetmelikte açık tanım olmasa da sözleşmeye eklenmesi önerilir.
Otelcinin Kabulü – Madde 9
Madde 9 – “Otel sözleşmesi otelcinin kabulü ile tamamlanır.
Kabul, otelci tarafından 3 gün içinde yazılı olarak belirtilir ve talep edilen hizmetlerin bedeli kabul yazısında yer alır.
Otelci ön ödeme talep edebilir; ön ödeme miktarı sezonda üç gecelik, sezon dışında bir gecelik fiyat tutarındadır.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 9, otel sözleşmesinin kuruluş anını açıkça belirler:
Sözleşme, acentanın icap niteliğindeki rezervasyon talebinin otelci tarafından yazılı kabulüyle tamamlanır.
- 3 gün içinde yazılı kabul gönderilmesi zorunludur.
- Kabulde fiyatın belirtilmesi şarttır; fiyat yazılmamış kabul beyanı “eksik irade beyanı” niteliğinde olup sözleşmeyi kurmaz.
- Otelcinin belirli tutarda ön ödeme isteme hakkı vardır; bu tutar sınırlandırılmıştır (sezon/3 gece, sezon dışı/1 gece).
Bu sınırlama otelcinin aşırı kapora talep etmesinin önüne geçerken, acentanın da kapasite yönetiminde öngörülebilirliğini artırır.
Ön Ödeme – Madde 10
Madde 10 – “Otelcinin rezervasyon talebinin kabulü için ön ödeme talep etmesi halinde, otel sözleşmesi ancak bu ödemenin yapılması veya ödeme belgesinin ibrazıyla yürürlüğe girer.
Otelci, ön ödemenin alındığını en geç 24 saat içinde bildirir.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Bu maddeye göre ön ödeme, sözleşmenin kurulmasının şartı haline gelebilir. Ön ödeme istenmişse:
- Sözleşme, ödeme yapılana kadar kurulmuş sayılmaz.
- Bu, Türk Borçlar Kanunu’ndaki “kurucu şart” niteliğindedir.
- Ön ödeme yapılmazsa taraflar birbirine karşı sorumlu olmaz.
Otelcinin 24 saat içinde ödeme alındı bildirimini yapması gerekir. Bu bildirim yapılmazsa:
- Acentanın rezervasyon planlamasında zarar doğabilir,
- Otelci TBK Madde 112 kapsamında gecikme sorumluluğu doğurabilir.
Otelciye Yapılacak Ödeme – Madde 11
Madde 11 – “Otelci tarafından acentaya bildirilen fiyatlar hiçbir şekilde otele doğrudan başvuran müşterilere uygulanan tarifeden daha yüksek olamaz.
Faturanın müşteri tarafından ödenmesi bu kuralı değiştirmez.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Bu madde, acentanın korunması amaçlı getirilen en önemli düzenlemelerden biridir. Buna göre:
- Otel, acentaya sunduğu fiyatı daha sonra artırarak tarife üstü fiyat uygulayamaz.
- Müşteri faturayı doğrudan ödese bile otel, acentaya verdiği fiyatın üzerine çıkamaz.
- Bu düzenleme, otellerin müşteriyi acenta üzerinden değil doğrudan kendilerine yönlendirme amacıyla fiyat manipülasyonu yapmasını engeller.
Bu hüküm aynı zamanda TTK m.54–63 çerçevesinde haksız rekabet değerlendirmesine de konu olabilir.
Fiyat Değişiklikleri – Madde 12
Madde 12 – “Otelcinin otel sözleşmesi ile mutabık kalınmış fiyatlara uyması gereklidir.
Fiyatların değişmesi halinde yeni fiyatların uygulanmaya konulması için 30 günlük bir uyarlama süresi bırakılacaktır.
Ancak bu fiyat değişiklikleri, teyit edilmiş rezervasyonlar için uygulanmaz.
Acentaların otel işletmeleriyle yapacakları otel sözleşmelerinde döviz cinsinden fiyat belirlenebilir.
Anlaşma süresi içinde bu fiyatın Türk Lirası karşılığı tasdikli tarifeyi aşması, tarife üstü fiyat uygulaması kabul edilmez.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 12, otel sözleşmelerinde fiyat istikrarını güvence altına alan düzenlemedir. Sözleşmede kararlaştırılmış fiyatlar bağlayıcıdır ve otelci tek taraflı değişiklik yapamaz. Fiyat değişikliği gerekecekse, bunun uygulanabilmesi için en az 30 günlük bir uyarlama süresi öngörülmüştür. Bu süre, acentanın satış programı, müşteri bilgilendirmesi ve paket tur planlaması açısından zorunlu bir koruma sağlar.
En önemli hüküm, teyit edilmiş rezervasyonlara asla fiyat artışı uygulanamayacağıdır. Teyit edilen rezervasyon, hukuken kesinleşmiş icap–kabul ilişkisidir ve tarafların bağlılığı doğar.
Ayrıca döviz cinsinden yapılan sözleşmelerde dahi otelci, döviz kurundaki artışı gerekçe göstererek tasdikli tarifeyi aşan TL karşılığı talep edemez. Bu, tarife üstü fiyat yasağıdır ve hem idari hem özel hukuk yaptırımı doğurabilecek niteliktedir.
Acentanın Yükümlülüğü – Madde 13
Madde 13 – “Seyahat acentası yalnız, otele gönderdiği rezervasyon belgesinde belirttiği hizmetlerin bedelini ödemekle yükümlüdür.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Bu madde, acentanın ödeme yükümlülüğünü dar kapsamlı ve sınırlı şekilde tanımlar. Acenta yalnızca rezervasyon belgesinde belirtilen hizmetlerin bedelinden sorumludur. Bu kapsam dışında kalan:
- Minibar,
- Otopark,
- Ekstra yiyecek–içecek,
- Müşterinin kişisel harcamaları
- Rezervasyonda belirtilmeyen ek hizmetler
acenta tarafından değil müşteri tarafından karşılanır.
Madde, acentanın borcunun genişletilmesini engelleyen açık bir koruma hükmüdür. Otelci, rezervasyon dışında doğan hiçbir bedeli acentaya yükleyemez. Bu yorum TBK m.26’daki “sözleşme serbestisi” ve m.27’deki “genişletici yorum yasağı” ile uyumludur.
Faturanın Ödenmesi – Madde 14
Madde 14 – “Ödemenin bizzat müşteri tarafından yapılacağı konusunda anlaşmaya varılan durumlar dışında, fatura acenta tarafından ödenir.
Faturalar sözleşme ile belirlenen zaman sınırları içinde, ya da böyle bir hüküm yoksa faturanın alınmasından itibaren 30 gün içinde ödenir.
Bu süreden sonra borç miktarı için aylık %10 faiz ve ana borcun %5’i oranında tahsil masrafı tahakkuk ettirilir.
Uzun süreli konaklamalarda otelci acentadan sürenin sonunu beklemeden verilmiş olan hizmetlerin tutarını kısım kısım talep edebilir.
Acentanın rezervasyon yaptığı, fakat ödemenin doğrudan müşteri tarafından yapıldığı durumlarda otelci kredi kartı kabul edip etmemekte serbesttir.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 14, faturanın hangi tarafça ve ne zaman ödeneceğini düzenleyen temel hükümdür. Genel kural olarak fatura acentaya aittir; zira sözleşmenin tarafı acentadır. Ancak taraflar yazılı olarak “ödeme müşteri tarafından yapılacaktır” şeklinde bir hüküm koymuşlarsa, acenta ödeme sorumluluğundan kurtulur.
Faturanın ödeme süresi sözleşmede belirtilmemişse 30 günlük süre uygulanır. Bu sürenin aşılması halinde:
- Aylık %10 gecikme faizi,
- Ana borcun %5’i oranında “tahsil masrafı”
otomatik olarak doğar. Bu oranlar turizm sektöründe ödeme disiplinini sağlamak amacıyla belirlenmiştir.
Uzun süreli konaklamalarda, otelci haklı olarak ara ödeme isteyebilir. Bu, hizmetlerin aylar boyunca kesintisiz verilmesi nedeniyle ortaya çıkan riskleri dengelemek için öngörülmüş pratik bir uygulamadır.
Son olarak, ödeme müşteriye bırakılmışsa otelci kredi kartı kabul etme konusunda tamamen serbesttir. Bu hüküm, otelcinin ödeme yöntemini belirlemede mutlak takdir yetkisine sahip olduğunu gösterir.
Seyahat Acentasına Komisyon Ödenmesi – Madde 15
Madde 15 – “Belirli bir sürenin üzerindeki rezervasyonlar için yapılan sözleşmeler dışında, diğer otel sözleşmeleri ile ilgili olarak otelci acentaya verdiği hizmetler (oda–yemek) bedellerinin belli bir oranında komisyon öder.
Otelci komisyonu yalnız sözleşmeye taraf olan seyahat acentasına öder.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 15, otel sözleşmelerinin en önemli finansal hükümlerinden biri olan komisyon hakkını düzenlemektedir. Buna göre:
- Kural olarak otelci, acentaya sağlanan hizmetlerin (konaklama, yemek vb.) bedeli üzerinden komisyon ödemekle yükümlüdür.
- Komisyon, acentanın turizm sektöründeki aracı sıfatı nedeniyle elde ettiği gelir kaynağıdır ve sektörün temel işleyiş mekanizmasıdır.
Bazı uzun süreli rezervasyon sözleşmeleri (özellikle yıllık kontenjan anlaşmaları, blok satışlar, charter anlaşmaları) bu komisyon kuralının dışında tutulabilir. Bu tür sözleşmelerde taraflar genellikle özel fiyatlama ve özel komisyon düzenlemeleri yapmaktadır.
Komisyonun yalnızca sözleşmeye taraf olan acentaya ödenmesi esastır. Bu hüküm:
- Farklı aracıların,
- Aracı zincirlerinin veya
- Üçüncü kişilerin komisyon talep etmesini engeller.
Böylece otelci ile acenta arasındaki ticari denge korunur ve komisyon uygulamasında şeffaflık sağlanmış olur.
Komisyon Oranı – Madde 16
Madde 16 – “Seyahat acentasına ödenecek komisyon oranı iki tarafın kabulü ile belirlenir.
Aksine anlaşma olmayan durumlarda, komisyon vergi ve servis ücreti hariç faturanın %10’udur.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 16, komisyon oranının belirlenmesi konusunda sözleşme serbestisini esas alır. Buna göre:
- Taraflar komisyon oranını serbestçe belirleyebilir.
- Ancak sözleşmede bir oran belirtilmemişse varsayılan komisyon oranı %10’dur.
Varsayılan oranın %10 olarak belirlenmesi, turizm sektöründeki teamül ve ortalama uygulamaya uygundur. Bu oran, vergi ve servis ücreti hariç faturanın bedeli üzerinden hesaplanır. Faturanın tüm tutarı üzerinden değil, yalnızca hizmet bedeli üzerinden komisyon hesaplanması adil ve dengeli bir yaklaşım sağlar.
Komisyonun belirlenmesinde taraflar:
- Yoğun sezon / düşük sezon ayrımı yapabilir,
- Grup rezervasyonları için farklı oranlar belirleyebilir,
- Erken rezervasyon anlaşmalarında farklı komisyon modeli uygulayabilir.
Bu madde, sözleşme açık değilse doğabilecek uyuşmazlıklarda yorum ve tamamlama işlevi görür ve acenta lehine koruyucu niteliktedir.
Süre Uzatımı – Madde 17
Madde 17 – “Müşterinin otelcinin muvafakatiyle otelde kalış süresinin uzatılması veya otelde kaldığı sırada ileriki bir tarih için yeni bir rezervasyon yaptırması hallerinde de otelcinin acentaya komisyon ödemesi esastır.
Müşterinin aynı seyahat sırasında otel içinde yer değiştirmesi veya aradaki süre 30 günden az olmak koşuluyla otelde aralıklı olarak kalması durumları süre uzatılması kabul edilecektir.
Müşterinin uzatmaları dahil 60 günden fazla otelde kalması halinde 60 günü aşan süre için acentaya komisyon ödenmez.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 17, rezervasyonun müşteri tarafından uzatılması halinde komisyonun nasıl hesaplanacağına dair ayrıntılı ve koruyucu bir düzenleme getirir.
Süre uzatımı varsa komisyon devam eder
Müşteri otelde kalmaya karar verip otelci de buna muvafakat ederse:
➡ Acentanın komisyon hakkı otomatik olarak devam eder.
Bu, acentanın ilk rezervasyon için yarattığı ticari değerin korunması amacını taşır.
Müşterinin otel içinde oda/kat değiştirmesi komisyonu etkilemez
Müşteri aynı seyahat içinde:
- Oda değiştirirse,
- Otel bloğu değiştirirse,
- Hizmeti çeşitlendirirse,
bu durum süre uzatımı sayılır ve komisyon ödenmeye devam eder.
Aralıklı konaklamalarda 30 günlük süre dikkate alınır
Müşteri:
- 10 gün kalıp 20 gün ayrılır,
- 25 gün sonra tekrar gelir,
→ Aradaki süre 30 günden azsa, bu da süre uzatımı sayılır.
60 günden sonraki konaklamalarda komisyon kalkar
Uzun süreli konaklamalar için önemli bir sınırlama getirilmiştir:
➡ 60 günü aşan süreler için komisyon ödenmez.
Bu sınırlama, otelcinin uzun dönemli konaklamalarda mali yükünün artmasını engellerken, acentanın başlangıçta sağladığı ticari katkının makul süreyi aşmamasını amaçlar.
Faturanın Müşteri Tarafından Ödenmesi – Madde 18
Madde 18 – “Faturanın doğrudan müşteri tarafından ödenmesi durumunda, otelci fatura toplamı üzerinden seyahat acentasının komisyonunu belirler ve müşterinin ayrılışından itibaren 30 gün içinde acentaya öder.
Bu süreden sonra borç miktarı için aylık %10 faiz ve ana borcun %5’i oranında tahsil masrafı tahakkuk ettirilir.”
Açıklama ve Hukuki Değerlendirme
Madde 18, faturanın acenta yerine müşteri tarafından ödenmesi halinde komisyonun durumunu düzenler.
Komisyon hakkı fatura kimin tarafından ödenirse ödensin devam eder
Bu hüküm son derece önemlidir:
➡ Müşteri faturayı ödese bile acenta komisyona hak kazanır.
Acenta rezervasyonu yaptığı sürece, ödeme yönteminin değişmesi komisyonu ortadan kaldırmaz.
Komisyonun hesaplanması ve ödeme süresi
Otelci:
- Fatura toplamı üzerinden komisyonu hesaplar,
- Müşterinin ayrılışından itibaren 30 gün içinde acentaya ödemek zorundadır.
Bu süre, tahakkuk eden komisyonun makul sürede acentaya aktarılmasını garanti eder.
Gecikme halinde uygulanacak yaptırımlar
Ödeme süresi aşılırsa:
- Aylık %10 gecikme faizi,
- Ana borcun %5’i oranında tahsil masrafı
otomatik olarak uygulanır.
Bu düzenleme, otelcilerin acentalara komisyon ödemesini geciktirmesinin önüne geçmek için getirilmiş ciddi bir yaptırımdır.
