Vergi Usul Kanunu’nun 30. maddesi, re’sen vergi tarhını düzenlemektedir. Bu madde, vergi matrahının tamamen veya kısmen defter, kayıt ve belgelere dayanarak tespit edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda verginin nasıl hesaplanacağını ve idarenin nasıl hareket edeceğini belirlemektedir.
Re’sen vergi tarhı, mükellefin vergiye ilişkin yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmediği veya beyan ettiği bilgilerin güvenilir olmadığı durumlarda vergi dairesinin veya takdir komisyonlarının vergi matrahını belirlemesi sürecidir.
Bu incelemede, re’sen tarhın kapsamı, uygulanma şartları, mükellefler üzerindeki etkileri ve hukuki sonuçları ele alınacaktır.
Re’sen Vergi Tarhının Tanımı ve Kapsamı
Re’sen vergi tarhı, mükellefin vergi matrahının defter, belge ve kanuni ölçülere dayanarak tespit edilemediği durumlarda, takdir komisyonları veya vergi inceleme elemanları tarafından belirlenen matrah üzerinden yapılan vergi tarhıdır.
Bu tarhiyatın temel özellikleri şunlardır:
- Beyana dayalı vergileme sisteminde mükellefin beyanına güven esas olmakla birlikte, bazı durumlarda mükellefin beyanı geçerli olmayabilir.
- Vergi idaresi, mükellefin defter ve belgeleri yetersiz veya güvenilmez olduğunda, takdir komisyonları ve vergi inceleme elemanları aracılığıyla matrahı kendisi belirler.
- Vergi inceleme raporlarında belirtilen matrah farkı, re’sen takdir edilmiş sayılır.
✅ Sonuç: Re’sen tarh, idarenin mükellefin eksik veya hatalı beyanlarına müdahale ederek vergi matrahını belirlemesini sağlayan bir güvenlik mekanizmasıdır.
Re’sen Vergi Tarhının Uygulanma Şartları
VUK 30. maddeye göre, aşağıdaki durumlarda vergi matrahı re’sen belirlenebilir:
Beyannamenin Kanuni Süresinde Verilmemesi (Madde 30/1)
- Mükellef, vergi beyannamesini kanuni süresi içinde vermezse, vergi matrahı takdir komisyonu tarafından belirlenir ve re’sen tarhiyat yapılır.
Beyannamenin Süresinde Verilmekle Birlikte Eksik Bilgi İçermesi (Madde 30/2)
- Beyanname verilmiş ancak vergi matrahına ilişkin bilgiler eksikse, matrah takdir komisyonunca belirlenir.
📌 Örnek: Mükellef, gelir vergisi beyannamesinde gelir tutarını bildirmemişse, re’sen vergi tarhı uygulanabilir.
Zorunlu Olarak Tutulması Gereken Defterlerin Tutulmaması veya Tasdik Edilmemesi (Madde 30/3)
- Vergi kanunlarına göre tutulması gereken defterlerin hiç tutulmaması, eksik tutulması veya yetkililere ibraz edilmemesi durumunda re’sen tarh yapılabilir.
📌 Örnek:
- Mükellef, ticari defterleri tutması gerekirken hiç defter tutmamışsa,
- Defterler usulüne uygun tasdik ettirilmemişse,
- Defter ve belgeler vergi inceleme elemanlarına ibraz edilmezse,
➡ Vergi matrahı takdir komisyonu tarafından belirlenir.
Defter ve Kayıtların Güvenilir Olmaması (Madde 30/4)
- Eğer defter kayıtları karışık, eksik veya usulsüz tutulmuşsa ve vergi matrahının doğru tespit edilmesine olanak tanımıyorsa, matrah takdir komisyonunca belirlenerek re’sen tarh edilir.
📌 Örnek: Defterlerde ciddi hesap hataları, fiili olmayan işlemler, sahte fatura kullanımı gibi unsurlar varsa, defter güvenilir sayılmaz ve re’sen vergi tarhı uygulanır.
Defter ve Beyannamelerin Gerçek Durumu Yansıtmaması (Madde 30/6)
- Vergi idaresi, mükellefin beyan ettiği verilerin gerçek durumu yansıtmadığına dair somut delillere sahip olması halinde, matrahı kendisi belirleyebilir.
📌 Örnek:
- Mükellef, gerçekte 500.000 TL kâr elde ettiği halde, beyannamesinde 100.000 TL kâr beyan etmişse,
- Vergi idaresi, banka kayıtları ve fatura incelemeleriyle farklı bir gelir tespit etmişse,
➡ Takdir komisyonu tarafından matrah belirlenerek re’sen tarh yapılabilir.
Meslek Mensupları Tarafından Tasdik Mecburiyeti Getirilen Beyannamelerin İmzalanmaması (Madde 30/8)
- 3568 sayılı kanuna göre yeminli mali müşavir onayı gerektiren beyannamelerin onaysız verilmesi, re’sen tarh sebebidir.
📌 Örnek:
- Yeminli mali müşavir tasdik raporunun süresinde verilmemesi,
- Beyanname ekinde zorunlu olan belgelerin sunulmaması.
➡ Bu durumda, takdir komisyonu vergi matrahını belirler ve re’sen tarhiyat yapılır.
Mükellefin Hakları ve İtiraz Yolları
✅ Mükellef, re’sen yapılan vergi tarhına karşı itiraz edebilir.
🔹 Takdir komisyonu kararına itiraz:
- Mükellef, takdir komisyonu tarafından belirlenen matrahın hatalı olduğunu düşünüyorsa, takdir komisyonu kararına itiraz edebilir.
🔹 Vergi Mahkemesine Dava Açma:
- Mükellef, vergi tarhına karşı vergi mahkemesinde dava açabilir.
- Dava süresi, tarhiyatın tebliğinden itibaren 30 gündür.
🔹 Uzlaşma Başvurusu:
- Re’sen tarh edilen vergi için mükellef, vergi idaresi ile uzlaşmaya başvurabilir.
Sonuç ve Değerlendirme
VUK 30. madde, mükelleflerin vergi beyanlarının eksik, hatalı veya güvenilir olmadığı durumlarda idarenin re’sen vergi tarhı yapmasına olanak tanır.
📌 Özetle:
- Beyannamenin verilmemesi, eksik beyan, defterlerin güvenilir olmaması veya gerçeği yansıtmaması gibi durumlarda idare vergi matrahını kendisi belirleyebilir.
- Takdir komisyonu veya vergi inceleme elemanları matrahı belirler ve vergi dairesi buna göre tarhiyat yapar.
- Mükellef, re’sen tarh edilen vergiye karşı dava açabilir veya uzlaşmaya başvurabilir.
- Vergi idaresi, mükelleflerin vergi kaçırmasını önlemek için re’sen tarh yetkisini bir güvenlik mekanizması olarak kullanmaktadır.
✅ Sonuç olarak, re’sen vergi tarhı, vergi idaresinin denetim yetkisini güçlendiren bir mekanizma olup, mükelleflerin doğru ve eksiksiz beyan vermesini sağlamak için uygulanmaktadır.