Giriş
Muhasebe ve ticaret hukuku açısından büyük bir öneme sahip olan yevmiye defteri, ticari faaliyetlerin düzenli bir şekilde kayıt altına alınmasını sağlayan temel muhasebe belgelerinden biridir. İşletmelerin finansal hareketlerini takip edebilmesi, mali şeffaflığı sağlaması ve yasal yükümlülüklerini yerine getirmesi açısından bu defterin doğru ve düzenli tutulması büyük önem taşır.
Bu makalede, yevmiye defterinin tanımı, hukuki dayanağı ve tutulma zorunluluğuna dair detayları ele alacağız. İkinci bölümde ise yevmiye defterinin nasıl tutulması gerektiği, içeriği ve tutulmamasının hukuki sonuçlarına değineceğiz.
Yevmiye Defteri Nedir?
Yevmiye defteri, işletmelerin gerçekleştirdiği her türlü mali işlemi kronolojik sırayla ve belgeleri ile birlikte kaydettiği muhasebe defteridir. Muhasebenin temel kavramlarından biri olan “belgeye dayalı kayıt prensibi” gereğince, bu deftere işlenen her kayıt, ilgili belgelerle desteklenmek zorundadır.
Bir işletmenin yaptığı alış, satış, ödeme, tahsilat gibi işlemler, yevmiye defterinde belirli bir sistem dahilinde işlenerek muhasebe sistemine entegre edilir. Böylece işletmenin mali durumu net bir şekilde ortaya konur ve finansal tabloların hazırlanması için sağlam bir temel oluşturulur.
Yevmiye Defterinin Hukuki Dayanağı ve Tutulma Zorunluluğu
Yevmiye defteri, Türk Ticaret Kanunu (TTK), Vergi Usul Kanunu (VUK) ve Türkiye Muhasebe Standartları çerçevesinde tutulması zorunlu olan defterlerden biridir.
Türk Ticaret Kanunu’na Göre Yevmiye Defteri
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 64. maddesi, tacirlerin işletmelerinde yevmiye defteri de dahil olmak üzere tutmak zorunda olduğu defterleri şu şekilde düzenlemektedir:
“Tacirler, ticari defterleri usulüne uygun şekilde tutmak ve bu defterlere kaydedilmesi gereken tüm işlemleri eksiksiz olarak kaydetmek zorundadır.”
Bu hüküm çerçevesinde tüm tacirler, işletme büyüklüğüne veya türüne bakılmaksızın bu defteri tutmakla yükümlüdür.
Vergi Usul Kanunu’na Göre Yevmiye Defteri
Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 172. maddesi, hangi mükelleflerin defter tutmak zorunda olduğunu düzenlemektedir. Buna göre,
- Bilanço esasına göre defter tutan tüm mükellefler,
- Serbest meslek erbapları,
- Şirketler ve
- Gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri
yevmiye defteri tutmak zorundadır.
Ayrıca, VUK’un 219. maddesine göre yevmiye defterinin kronolojik sıraya uygun olarak tutulması gerektiği ve her kaydın belgelere dayanması gerektiği açıkça belirtilmiştir.
Elektronik Yevmiye Defteri (E-Defter) Uygulaması
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte e-Defter uygulaması yürürlüğe girmiştir. E-Defter Tebliği’ne göre, belirli kriterleri sağlayan mükellefler kağıt defter yerine elektronik ortamda yevmiye defteri tutabilmektedir.
E-Defterin avantajları şunlardır:
- Kağıt defterlerin basım, saklama ve noter tasdik gibi maliyetlerini azaltır.
- Mali verilerin dijital ortamda daha güvenli bir şekilde saklanmasını sağlar.
- Denetim ve raporlama süreçlerini kolaylaştırır.
Ancak, e-Defter uygulamasına tabi olan mükelleflerin, belirlenen kurallar çerçevesinde e-Defter tutması zorunludur. Kağıt ortamında yevmiye defteri tutma zorunluluğu bulunan mükellefler ise, defterlerini noter onaylı olarak düzenlemek zorundadır.
Tutulması Zorunlu Süre ve Saklama Yükümlülüğü
Türk Ticaret Kanunu’nun 82. maddesine göre, tacirler ticari defterlerini ve belgelerini en az 10 yıl boyunca saklamak zorundadır. Bu süre içinde, defterlerin muhafaza edilmesi ve gerektiğinde yetkili mercilere ibraz edilmesi gerekmektedir.
Vergi Usul Kanunu’nda da benzer bir düzenleme bulunmaktadır. VUK’un 253. maddesi uyarınca, yevmiye defterleri 5 yıl süreyle saklanmak zorundadır. Ancak, bazı durumlarda (örneğin dava sürecinde veya vergi incelemesi sırasında) bu süre daha uzun olabilir.
Yevmiye Defteri Nasıl Tutulmalıdır?
Yevmiye defterinin tutulması belirli kurallar çerçevesinde gerçekleşmelidir. Ticari ve mali kayıtların düzenli ve doğru bir şekilde tutulması, vergi incelemelerinde ve hukuki süreçlerde işletmelerin güvenilirliğini artırır.
Kronolojik Kayıt Tutma Zorunluluğu
Yevmiye defterine kayıtlar kronolojik sırayla yapılmalıdır. Yani her finansal işlem, gerçekleştiği tarih itibarıyla sırasıyla kaydedilmelidir.
Örneğin:
- 1 Mart 2025 tarihinde bir mal satışı yapılmışsa,
- 3 Mart 2025 tarihinde bir ödeme gerçekleştirilmişse,
Bu işlemler yevmiye defterine gerçekleşme tarihine göre yazılmalıdır. Aksi takdirde, mali tabloların doğruluğu bozulabilir ve vergi incelemelerinde sıkıntılar yaşanabilir.
Belgeye Dayalı Kayıt Tutma Zorunluluğu
Vergi Usul Kanunu’na göre (VUK m. 219), yevmiye defterine yapılan tüm kayıtlar belgelere dayanmalıdır. Bu belgeler şunlar olabilir:
- Fatura
- Makbuz
- Banka dekontları
- Sözleşmeler
- Gider pusulaları
Deftere işlenen her kayıt, ilgili belge numarası ve açıklamasıyla birlikte yazılmalıdır. Belgesiz işlemler kayıt altına alınamaz.
Defterlerin Noter Tasdiki
Yevmiye defteri, kullanılmaya başlanmadan önce noter tarafından tasdik edilmelidir.
- Yeni açılan defterler açılış tasdikine,
- Yıl sonunda devam eden defterler kapanış tasdikine tabidir.
Noter tasdiksiz yevmiye defteri tutulması durumunda defterin geçersiz sayılması mümkündür ve işletme ağır yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir. E-Defter tutan mükellefler için noter tasdiki zorunlu değildir. Onun yerine, Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından onaylanan e-Defter beratları geçerlidir.
Yevmiye Defterinde Hangi Bilgiler Yer Almalıdır?
Yevmiye defterine işlenen her kayıtta aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir:
- Tarih: İşlemin gerçekleştiği tarih
- Yevmiye Madde Numarası: Her kaydın benzersiz bir numarası olmalıdır
- Belge Numarası: İşlemi gösteren faturanın, makbuzun veya dekontun numarası
- İşlemin Açıklaması: İşlemin türü, hangi müşteri veya tedarikçiyle ilgili olduğu gibi detaylar
- Borç ve Alacak Tutarları: İşlemin muhasebe kurallarına uygun olarak borç ve alacak tarafları
Bu bilgiler, muhasebe kayıtlarının doğruluğunu sağlamak ve denetim süreçlerinde şeffaflığı artırmak açısından zorunludur.
Hatalı veya Usulsüz Tutulmasının Hukuki Sonuçları
Yevmiye defterinin eksik, hatalı veya usulsüz tutulması ciddi hukuki yaptırımlara yol açabilir.
Vergi Ceza ve Yaptırımları
- Vergi Usul Kanunu’na göre, yevmiye defterini düzenli tutmayan işletmeler defter ve belge ibraz etmeme suçu kapsamında değerlendirilir.
- Yevmiye defterinin hiç tutulmaması veya sahte kayıtlar içermesi durumunda vergi kaçakçılığı suçu işlenmiş sayılabilir ve ciddi cezalar uygulanabilir.
- Vergi incelemelerinde defterin usule uygun tutulmadığının tespit edilmesi halinde özel usulsüzlük cezaları kesilebilir.
Örneğin, VUK’un 352. maddesi uyarınca:
- İlk derece usulsüzlük cezası: 2024 yılı için 5.000 TL’ye kadar idari para cezası,
- Ağır usulsüzlük cezası: 50.000 TL’ye kadar para cezası ve vergi tarhiyatı uygulanabilir.
Ticaret Hukuku Açısından Sonuçları
- Türk Ticaret Kanunu’na göre (TTK m. 64) yevmiye defteri ve diğer ticari defterlerin düzenli tutulması zorunludur.
- Defterler mahkemeye delil olarak sunulamazsa, ticari uyuşmazlıklarda işletme aleyhine karar çıkabilir.
- Yevmiye defterinin eksik tutulması veya hiç tutulmaması durumunda şirket yöneticileri sorumlu tutulabilir ve hukuki davalarla karşılaşabilir.
Ceza Açısından Sonuçları
- Sahte belge düzenlemek veya vergi kaçırmak amacıyla yanlış kayıt tutmak Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında suç teşkil edebilir.
- VUK 359. maddesine göre, sahte defter tutanlara hapis cezası öngörülmektedir.
- Eğer işletme defterlerini yok ederse veya kasıtlı olarak yanlış bilgi verirse, cezalar daha da ağırlaşabilir.
Sonuç: Yevmiye Defteri Tutmanın Önemi
Yevmiye defteri, sadece bir muhasebe kaydı değil, aynı zamanda işletmelerin hukuki güvencesidir. Düzenli, belgeli ve doğru kayıt tutmak şirketin mali yapısını sağlıklı tutarken, hukuki süreçlerde de avantaj sağlar.
Özetle, yevmiye defteri tutarken dikkat edilmesi gereken temel kurallar şunlardır:
✅ Kayıtların eksiksiz ve kronolojik olması,
✅ Belgelere dayalı kayıt yapılması,
✅ Noter tasdikinin ihmal edilmemesi,
✅ Defterlerin en az 10 yıl saklanması,
✅ Vergi ve ticaret hukuku kurallarına uygun hareket edilmesi.
İşletmelerin, bu defteri usule uygun şekilde tutmamaları durumunda ciddi idari, hukuki ve cezai yaptırımlarla karşılaşabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, işletmelerin profesyonel muhasebe hizmetlerinden faydalanarak, yevmiye defterlerini düzenli ve doğru bir şekilde tutmaları büyük önem taşımaktadır.
