Ölüme Bağlı Tasarrufların Geçerliliği ve Sınırları
Ölüme bağlı tasarruflar, mirasbırakanın vasiyetname veya miras sözleşmesi yoluyla yaptığı ve ölümünden sonra hüküm ifade eden hukuki işlemleridir. Ancak, bu tasarruflar kanuna ve mirasçıların haklarına aykırı olmamak kaydıyla geçerlidir.
Türk Medeni Kanunu’nun 557-571. maddeleri, ölüme bağlı tasarrufların iptal ve tenkis davaları ile hukuki denetimini düzenler. İptal davası, tasarrufun hukuka uygun olmaması durumunda açılabilirken, tenkis davası, saklı pay sahibi mirasçıların haklarının ihlal edilmesi halinde gündeme gelir.
Bu makalede, ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisi ile ilgili hükümler detaylı şekilde ele alınacaktır.
Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali
İptal Davasının Sebepleri (Madde 557)
Ölüme bağlı tasarruflar aşağıdaki durumlarda iptal edilebilir:
Mirasbırakanın tasarruf ehliyeti yoksa
- Mirasbırakan, ayır etme gücüne sahip değilse veya yasal ehliyeti bulunmadan tasarrufta bulunmuşsa, vasiyetname geçersiz sayılabilir.
Yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama söz konusuysa
- Eğer mirasbırakan, hata yapmış, kandırılmış veya zorlanarak tasarrufta bulunmuşsa, iptal davası açılabilir.
Tasarrufun içeriği hukuka veya ahlaka aykırıysa
- Hukuka ve ahlaka aykırı şartlar içeren ölüme bağlı tasarruflar iptal edilir.
Tasarruf, kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa
- Vasiyetnamenin şekil şartlarına uygun olmaması halinde geçersizlik söz konusu olur.
- Örneğin, imza eksikliği veya noter onayının bulunmaması gibi durumlar iptal sebebidir.
İptal Davası Açma Hakkı (Madde 558)
İptal davasını açabilecek kişiler:
✔ Mirasçılar
✔ Vasiyet alacaklıları
İptal davası, tasarrufun tamamı veya bir kısmı için açılabilir. Eğer tasarruf, kazandırma yapılan kişilerin sürece katılması nedeniyle geçersiz olmuşsa, yalnızca bu kazandırmalar iptal edilir.
Hak Düşürücü Süreler (Madde 559)
İptal davası açma süresi:
- Davacı, tasarrufu ve iptal sebebini öğrendikten sonra 1 yıl içinde dava açmalıdır.
- Her durumda, vasiyetnamelerde açılma tarihinden, diğer tasarruflarda ise mirasın geçmesi tarihinden itibaren iyiniyetli davalılara karşı 10 yıl, kötüniyetli davalılara karşı 20 yıl içinde dava açılmazsa hak düşer.
- Hükümsüzlük, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.
Ölüme Bağlı Tasarrufların Tenkisi
Tenkis Davasının Koşulları
Genel Olarak (Madde 560)
Saklı pay sahibi mirasçılar, mirasbırakanın tasarruf edilebilir kısmı aşarak yaptığı ölüme bağlı tasarrufların tenkisini dava edebilirler.
- Eğer tasarruf, mirasbırakanın paylaşım düzenlemesi olarak belirlediği bir kural niteliğinde ise, sadece paylaştırma kuralları olarak değerlendirilir.
Saklı Paylı Mirasçılar Lehine Kazandırmalar (Madde 561)
- Saklı paylı mirasçılara yapılan kazandırmalar, tasarruf edilebilir kısmı aşıyorsa, aşan kısım orantılı olarak tenkis edilir.
- Eğer birden fazla ölüme bağlı tasarruf varsa, öncelikle saklı payı aşan kazandırmalar tenkis edilir.
Mirasçının Alacaklılarının Hakları (Madde 562)
Eğer saklı payı zedelenen mirasçı, mirasbırakanın tasarruf edilebilir kısmını aşan işlemleri nedeniyle tenkis davası açmazsa, şu kişiler tenkis davası açabilir:
✔ Mirasçının iflas idaresi
✔ Mirasçının alacaklıları (Ödemeden aciz belgesine sahip olanlar)
Bu kişiler, alacaklarını tahsil edebilmek amacıyla tenkis davası açabilirler.
Tenkis Davasının Hükümleri
Tenkisin Uygulanması (Madde 563)
Tenkis, mirasbırakanın farklı bir arzusu olmadığı sürece, tüm ölüme bağlı tasarruflarda orantılı olarak uygulanır.
- Eğer mirasbırakan, belirli bir kişinin vasiyet borçlarını üstlenmesini istemişse, bu borçların da tenkis edilmesi talep edilebilir.
Bölünmez Mal Vasiyetinde Tenkis (Madde 564)
- Eğer bölünemez bir malın vasiyeti tenkis edilirse, vasiyet alacaklısı:
✔ Tenkis gereken kısmın değerini ödeyerek malı alabilir.
✔ Malın tasarruf edilebilir kısımdaki değerini talep edebilir.
Sağlararası Kazandırmaların Tenkisi
Tenkise tâbi olan sağlararası kazandırmalar: (Madde 565)
- Miras payı karşılığında yapılan kazandırmalar
- Mirasın ölümden önce tasfiye edilmesi amacıyla yapılan kazandırmalar
- Mirasbırakanın bağışlamaları
Eğer bir kişi iyi niyetliyse, yalnızca mirasın açıldığı anda elinde bulunan kısmı iade etmekle yükümlüdür. Ancak, kötü niyetli bir kişi, mirasın tamamını iade etmekle sorumludur. (Madde 566)
Hayat Sigortalarında Tenkis (Madde 567)
Mirasbırakan, kendi ölümünde ödenmek üzere üçüncü bir kişi lehine hayat sigortası yaptığında, sigorta alacağının mirasbırakanın ölüm tarihindeki satın alma değeri üzerinden tenkise tâbi olması gerekir.
Tenkiste Sıralama (Madde 570)
- Öncelikle ölüme bağlı tasarruflar tenkis edilir.
- Yetersizse, en yeni sağlararası kazandırmalardan başlayarak eskiye doğru gidilir.
- Kamu tüzel kişilerine ve vakıflara yapılan bağışlar en son sırada tenkis edilir.
Hak Düşürücü Süreler
Tenkis davası açma süresi: (Madde 571)
- Mirasçılar, saklı paylarının zedelendiğini öğrendikten itibaren 1 yıl içinde dava açmalıdır.
- Vasiyetnamelerde, açılış tarihinden itibaren 10 yıl içinde dava açılmazsa hak düşer.
- Bir tasarrufun iptali, önceki tasarrufun yürürlüğe girmesini sağlıyorsa, süre iptal kararının kesinleşmesiyle başlar.
Sonuç ve Değerlendirme
Ölüme bağlı tasarrufların hukuka uygun olması ve mirasçıların haklarını ihlal etmemesi gerekir.
- İptal davası, tasarrufun şekil veya içerik açısından hukuka aykırı olması durumunda açılabilir.
- Tenkis davası, saklı pay sahibi mirasçıların haklarını korumak için düzenlenmiştir.
- Hak düşürücü süreler içinde dava açılmadığında, mirasçıların hak kaybı yaşanabilir.
Bu nedenle, mirasçılar, ölüme bağlı tasarruflar konusunda haklarını korumak için zamanında hukuki yollara başvurmalıdır.
