İş Kanunu kadın işçilere bir takım haklar tanımıştır. Bu tanınan haklar ayrımcılık olarak nitelendirilmemeli aksine sosyal devlet olmanın bir gereği olarak toplumun temel taşı olan “aile” kavramı üzerine yoğunlaşıldığının bizlere göstergesidir.
İş Kanuna göre kadın işçiler doğumdan önce ve sonrası dönemlerinde belirli sürelerde çalıştırılmaları yasaklanmıştır. Kadın işçiler doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta boyunca çalıştırılmamaları gerekmektedir. Çoğul gebelik var ise bu sürelere ikişer hafta daha eklenmelidir. Ancak belirtilen bu sürelerde oynamalar yapılabilir. Yani şöyle ki; eğer çalışmasında bir sakınca görülmeyen kadın işçi doğumdan önce 8 hafta yerine doktora raporuyla birlikte son 3 haftaya kadar çalışmasının mümkün olduğunu belgelerse, kullanmadığı 5 haftayı doğum sonrasında kullanmak üzere saklayabilir.Kadın işçi erken doğum yaparsa da yine kullanmamış olduğu süreleri doğum sonrası kullanmak için ekleyecektir.Doğumda veya doğum sonrası annenin ölümü gibi acı bir durumun yaşanması söz konusu olabilmektedir. Bu durumda eğer annenin ölümü söz konusu ise annenin kullanamadığı süre babaya eklenecektir. Ancak anne ile birlikte bebek de ölürse baba bu izin süresini kullanmayacaktır.
Analık izinleri yalnızca doğum halinde değil aynı zamanda evlat edinme gibi durumlarda da söz konusu olmaktadır. Şayet 3 yaşını doldurmamış bir çocuk evlat edinilmişse İş Kanunu m.74 uyarınca eşlerden birine evlat edinme fiili söz konusu olduktan sonra 8 hafta boyunca analık izni verilmektedir.
Analık İzninden Sonra İzin Kullanımı
Belirtilen bu analık izinleri sona erdikten sonraki döneme ilişkin de kanun koyucu bir takım düzenlemeler yapmıştır. Bunların düzenlenmesinin sebebi de, çocuğun bakımını annenin kendisinin üstlenmek istemesi, kendi çocuğu yetiştirmek istemesi gibi nedenlere dayanmaktadır. Buna göre;
- Birinci doğum halinde 60 gün
- İkinci doğum halinde 120 gün
- Sonraki doğumlar içinse 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar anneye ücretsiz izin Çoğul doğum hali varsa da bu sürelere 30 ar gün daha eklenmektedir. Yani anne işçi bu durumda kısmi süreli çalışan gibi değerlendirilecektir.
Yarım Çalışma Ödeneği Şartları
Kısmi süreli olarak çalışmak isteyen kadın işçiye “yarım çalışma ödeneği” verilmesine ilişkin İşsizlik Sigortası Kanununa madde eklenmiştir. Bu sayede şartlar varsa kadın işçi bu ödenekten faydalanabilecektir. Gerekli şartlar;
- İşçinin çocuğu hayatta olması kaydıyla kadın işçi veya üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçinin çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanma talebinde bulunmuş olması
- İşçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olmalıdır
- İş Kanunu 63. maddeye göre belirlenen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışması
- Doğum ve evlat edinme sonrası analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Türkiye İş Kurumuna doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunması gerekmektedir.
- Verilecek yarım çalışma ödeneğinin miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. Bu tutar yarım çalışma süresi kadar ödenir.
Analık İzni Sonrası Ücretsiz İzin
Eğer anne doğumdan önce ve sonra çalışmasının yasak olduğu toplam 16 haftalık süre sonunda iş yerine kısmi süreli olarak da gitmek yerine izine ayrılmak istiyorsa ona ücretsiz izin hakkı tanınmıştır. Bu sürelerin bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı vardır. Bu hakkı kullanmak istediğini işverene bildirmesinden sonra işverenin kadın işçiye izin vermesi zorunludur.
Ancak belirtmekte fayda var, anneye tanınmış bu haklar seçimlik haktır yalnızca birini tercih edebilir,ikisini aynı anda kullanamaz. Yani anne ya toplam 16 haftalık sürenin bitiminde ücretsiz izne ayrılacak ya da kısmi süreli olarak çalışmaya devam edecek.
Kadın işçilere verilen bir diğer haklardan birisi de “süt izni” dir. Anneler 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni kullanabileceklerdir. Bu süre zarfını kendisi tarafından belirlenir.