HMK MADDE 169: İsticvap Konusu
(1) Mahkeme, kendiliğinden veya talep üzerine taraflardan her birinin isticvabına karar verebilir.
(2) İsticvap, davanın temelini oluşturan vakıalar ve onunla ilişkisi bulunan hususlar hakkında olur.
HMK MADDE 170: İsticvap olunacak kişilerin belirlenmesi
(1) Tüzel kişiler adına, temsil yetkisine sahip kimseler isticvap olunur.
(2) Ergin olmayan veya kısıtlı bir kimse adına yapılmış bir işleme ilişkin olarak, o kişinin kanuni mümessili isticvap olunur.
(3) Ergin olmayan veya kısıtlı kimselere bizzat dava hakkı tanınan hâllerde, ikinci fıkra hükmü uygulanmaz.
HMK MADDE 17: İsticvap olunacak tarafın davet edilmesi
(1) İsticvabına karar verilen kimseye bizzat davetiye gönderilir ve belirlenen gün ve saatte isticvap olunmak üzere hazır bulunması gerektiği belirtilir. Davetiyede, ayrıca, isticvap konusu vakıalar gösterilir; ilgili tarafın geçerli bir özrü olmaksızın gelmediği veya gelip de sorulara cevap vermediği takdirde, isticvap konusu vakıaları ikrar etmiş sayılacağı ihtarı da yapılır.
(2) Çağrılan taraf özürsüz olarak gelmediği veya gelip de soruları cevapsız bıraktığı takdirde, mahkemece sorulan vakıalar ikrar edilmiş sayılır.
HMK MADDE 172: Bizzat isticvap olunma
(1) İsticvap olunacak kimsenin bizzat gelmesi gereklidir. Ancak, isticvap olunacak kişi, mahkemenin bulunduğu il dışında oturuyor ve bulunduğu yerde aynı anda ses ve görüntü nakledilmesi yolu ile isticvap olunması mümkün değil ise istinabe yolu ile isticvap olunur.
(2) İsticvap olunacak kimse hastalık, engellilik veya benzeri sebeplerle mahkemeye bizzat gelemeyecek durumda ise bulunduğu yerde isticvap olunur.
HMK MADDE 173: İsticvabın yapılması
(1) İsticvabına karar verilen kimse bizzat isticvap olunur.
(2) Hâkim, isticvaba başlamadan önce isticvap olunan tarafa gerçeği söylemesi gerektiği hususunu hatırlatır.
(3) İsticvap esnasında, karşı taraf ve taraf vekilleri hazır bulunabilirler.
(4) İsticvap olunan taraf, mahkemenin izni olmadıkça, yazılı notlar kullanamaz.
HMK MADDE 174: Tutanak düzenlenmesi
(1) İsticvap sonunda bir tutanak düzenlenir. İsticvap olunan tarafça yapılan açıklamalar, sorulan sorular ve verilen cevaplar tutanağa yazılır. Tutanak taraflar huzurunda okunduktan sonra altı isticvap olunan tarafa imzalatılır. İsticvap olunan taraf haklı bir gerekçe göstermeksizin tutanağı imzalamaktan kaçınırsa, bu durum hâkim tarafından tutanakla tespit olunur.
HMK MADDE 175: Kıyasen uygulanacak hükümler
(1) Tanıklığa ilişkin 249, 250, 259 ilâ 263 üncü madde hükümleri niteliğine aykırı düşmediği sürece isticvapta da uygulanır.
Giriş
İsticvap, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) kapsamında mahkeme tarafından tarafların beyanlarının doğruluğunu test etmek ve vakıaları aydınlatmak amacıyla başvurulan bir usul kurumudur. Mahkeme, re’sen veya talep üzerine isticvap kararı verebilir. Bu kurum, özellikle tarafların beyanları ile mahkemeye sunulan deliller arasında çelişki bulunması veya beyanların yetersiz olması halinde büyük önem taşımaktadır.
HMK 169 ila 175. maddeleri arasında düzenlenen isticvap kurumu, mahkemeye tarafları doğrudan sorgulama yetkisi verirken, aynı zamanda beyanların hukuki sonuç doğurmasını da sağlar.
Bu kapsamlı incelemede, isticvap sürecinin hukuki dayanakları, uygulanma şartları, sonuçları ve sürecin kıyasen hangi hükümlere tabi olacağı detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
İsticvapın Hukuki Çerçevesi ve Konusu
İsticvapın Tanımı ve Amacı
HMK 169 kapsamında isticvap, mahkemenin taraflardan birini doğrudan sorgulaması anlamına gelir.
Bu sorgulamanın amacı:
- Dava konusu olayın maddi yönünü açıklığa kavuşturmak,
- Beyanlarda tutarlılık sağlamak,
- Delillerin taraf beyanları ile desteklenmesini temin etmektir.
İsticvap, yalnızca davanın temelini oluşturan vakıalar ve bu vakıalarla ilişkili hususlara ilişkin olabilir. Hukuki değerlendirmeler ve subjektif görüşler isticvap kapsamına girmez.
İsticvap Olunacak Kişilerin Belirlenmesi
HMK 170’e göre isticvap olunacak kişi, hukuki niteliğine göre belirlenir:
- Tüzel kişiler adına, temsil yetkisine sahip kimseler isticvap edilir.
- Ergin olmayan veya kısıtlı kişiler adına, kanuni temsilcileri isticvap edilir.
- Ancak, ergin olmayan veya kısıtlı kişiler bizzat dava hakkına sahipse, doğrudan kendileri isticvap edilir.
Bu düzenlemeler, mahkemenin doğrudan ilgili kişiyi sorgulamasını sağlarken, aynı zamanda temsil yetkisini de göz önünde bulundurur.
İsticvap Süreci ve Mahkeme Kararının Uygulanması
İsticvap Olunacak Tarafın Davet Edilmesi
HMK 171 uyarınca, isticvaba karar verilen kişiye bizzat davetiye gönderilir.
- Davetiyede, isticvap olunacak hususlar açıkça belirtilir.
- Taraf, geçerli bir özrü olmaksızın gelmediği veya gelip de soruları yanıtlamadığı takdirde, vakıaları ikrar etmiş sayılacağı hususunda ihtar yapılır.
Özellikle geçerli bir özrü olmaksızın isticvaba katılmamak, mahkemeye verilen ifadelerin doğru kabul edilmesine yol açabilir.
İsticvap Sürecinde Uygulanan Usuller
HMK 172 ve 173 maddeleri, isticvap sürecinin nasıl yürütüleceğini düzenler:
- İsticvap olunacak kişi bizzat mahkemeye gelmelidir.
- Kişi, mahkemenin bulunduğu il dışında ise, ses ve görüntü nakli mümkün olmadığı takdirde istinabe yolu ile isticvap edilir.
- Sağlık veya benzeri engeller nedeniyle gelemeyen kişiler bulundukları yerde isticvap edilebilir.
Mahkeme, isticvaba başlamadan önce tarafa gerçeği söylemesi gerektiğini hatırlatır.
İsticvap Sırasında Avukatın Rolü
İsticvap sırasında avukatlar müvekkillerinin beyanlarının hukuki sonuçlarını koruma, süreci denetleme ve haksız sorgulamaları engelleme yetkisine sahiptir.
- Avukatlar, müvekkillerinin yanlış yönlendirilmesini engelleyebilir.
- Mahkemenin yönelttiği soruların hukuka uygunluğunu değerlendirebilirler.
- Müvekkillerinin aleyhine delil yaratılmasını önleyebilirler.
Bu noktada, avukatların etkin bir savunma stratejisi geliştirmesi, isticvap sürecinin tarafları aleyhine sonuçlanmasını engelleyebilir.
İsticvap Sonuçları ve Mahkeme Kararına Etkisi
İsticvap Tutanaklarının Düzenlenmesi
HMK 174 uyarınca, mahkeme tarafından isticvap sonucunda bir tutanak düzenlenir:
- Tarafın açıklamaları, sorulan sorular ve yanıtlar tutanağa geçirilir.
- Tutanak, taraf huzurunda okunarak imzalatılır.
- Taraf, haklı bir gerekçe göstermeksizin imzalamaktan kaçınırsa, bu durum hâkim tarafından tutanağa geçirilir.
Tutanak, mahkeme kararına doğrudan etki eden bir belge olup, beyanlar delil olarak kullanılabilir.
İsticvabın Hukuki Sonuçları
İsticvap sürecinde tarafların beyanlarının hukuki sonuçları:
- İsticvap edilen tarafın gerçeğe aykırı beyanda bulunması halinde, mahkeme bu durumu değerlendirerek aleyhine sonuç doğurabilir.
- Taraf isticvaba katılmadığında veya susma hakkını kullandığında, bu durum mahkeme tarafından vakıaların ikrarı olarak değerlendirilebilir.
- İsticvap, delil değerlendirmesi açısından mahkemenin karar verme sürecinde büyük bir etkiye sahiptir.
İsticvap Sürecinde Kıyasen Uygulanan Hükümler
HMK 175 uyarınca, tanıklığa ilişkin hükümler, isticvap müessesesine kıyasen uygulanır:
- HMK 249, 250 ve 259 ila 263. maddeleri, tanıkların beyanlarına ilişkin hükümler içerir.
- Bu hükümler, isticvap olunan kişinin gerçeği söyleme yükümlülüğünü ve mahkemenin beyanları nasıl değerlendireceğini belirler.
Bu nedenle, isticvap sürecinde beyanların doğru ve eksiksiz verilmesi büyük önem taşımaktadır.
Sonuç
İsticvap kurumu, mahkemelerin maddi gerçeği ortaya çıkarabilmesi açısından son derece önemli bir usul aracıdır.
- Mahkeme, re’sen veya tarafların talebi üzerine isticvap kararı verebilir.
- İsticvap süreci, yalnızca davanın temel vakıalarına yönelik olabilir.
- Taraflar, mahkemenin belirlediği tarihte bizzat isticvap edilmelidir.
- İsticvap esnasında gerçeği söyleme yükümlülüğü vardır.
- Tutanak altına alınan beyanlar, mahkeme kararında delil olarak kullanılabilir.
Bu nedenle, isticvap sürecine katılacak tarafların sürecin önemini kavrayarak, mahkeme huzurunda doğru ve eksiksiz beyanlarda bulunmaları gerekmektedir.