4857 İş Kanunu Madde 18 – Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması
Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır.
(Ek cümle: 10/9/2014-6552/2 md.) Yer altı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz.
Altı aylık kıdem hesabında bu Kanunun 66. maddesindeki süreler dikkate alınır.
Özellikle aşağıdaki hususlar fesih için geçerli bir sebep oluşturmaz:
a) Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak.
b) İşyeri sendika temsilciliği yapmak.
c) Mevzuattan veya sözleşmeden doğan haklarını takip veya yükümlülüklerini yerine getirmek için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak.
d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler.
e) 74. maddede öngörülen ve kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek.
f) Hastalık veya kaza nedeniyle 25. maddenin (I) numaralı bendinin (b) alt bendinde öngörülen bekleme süresinde işe geçici devamsızlık.İşçinin altı aylık kıdemi, aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde geçen süreler birleştirilerek hesap edilir.
İşverenin aynı işkolunda birden fazla işyerinin bulunması halinde, işyerinde çalışan işçi sayısı, bu işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirlenir.
İşletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları ile işyerinin bütününü sevk ve idare eden ve işçiyi işe alma ve işten çıkarma yetkisi bulunan işveren vekilleri hakkında bu madde, 19 ve 21. maddeler ile 25. maddenin son fıkrası uygulanmaz.
İş Kanunu 18. Madde Nedir?
İş Kanunu 18. Madde, 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az 6 ay kıdemi olan işçilerin işten çıkarılmasını belirli kurallara bağlamaktadır. Buna göre, işveren işçiyi keyfi bir şekilde işten çıkaramaz ve iş sözleşmesini geçerli bir sebebe dayandırmak zorundadır.
Bu madde, iş güvencesini sağlamak ve işçilerin haksız yere işten çıkarılmasını önlemek amacıyla oluşturulmuştur. Ancak her işyerinde uygulanmaz; 30 işçiden az çalışanı olan işyerlerinde işveren, bu kurala tabi olmadan işçiyi işten çıkarabilir.
İşverenin İşçiyi İşten Çıkarabilmesi İçin Geçerli Sebepler
İşveren, işçiyi aşağıdaki üç ana gerekçeye dayalı olarak işten çıkarabilir:
-
İşçinin Yeterliliği
- İşçinin performansının yetersiz olması
- İşçinin verilen görevleri yerine getirmekte sürekli başarısız olması
- İşçinin çalışma temposunun düşük olması ve üretkenliği olumsuz etkilemesi
- İşçinin teknolojik gelişmelere ayak uyduramaması
-
İşçinin Davranışları
- İşçinin iş arkadaşlarıyla veya yöneticileriyle sürekli tartışma yaşaması
- İşyerinde disiplinsiz davranışlarda bulunması
- İşçinin iş ahlakına ve güvenilirliğe aykırı hareket etmesi
- İşçinin işverenin veya iş arkadaşlarının güvenliğini riske atması
-
İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gerekleri
- İşyerinde ekonomik nedenlerle küçülmeye gidilmesi
- İşyerinin kapanması veya taşınması
- Şirket içindeki bir bölümün kapatılması nedeniyle işçinin işsiz kalması
- Teknolojik gelişmeler nedeniyle işçinin yerine makinelerin veya yeni sistemlerin getirilmesi
Bu durumların dışında işverenin işçiyi keyfi bir şekilde işten çıkarma hakkı yoktur.
İşverenin İşçiyi İşten Çıkaramayacağı Durumlar
İş Kanunu 18. Madde’de, bazı durumların işten çıkarma gerekçesi olarak kullanılamayacağı açıkça belirtilmiştir. İşveren, işçiyi aşağıdaki nedenlerle işten çıkaramaz:
- Sendika üyeliği veya sendikal faaliyetlere katılmak
- Sendika temsilcisi olmak
- İşveren aleyhine hukuki veya idari başvuruda bulunmak
- Irk, cinsiyet, siyasi görüş, din veya medeni durum nedeniyle ayrımcılık yapmak
- Kadın işçilerin doğum izni veya hamilelik süresi içinde olması
- Hastalık veya kaza nedeniyle iş göremezlik raporu almış olmak (belirli bir süreyi aşmadığı sürece)
Bu nedenlerle işten çıkarılan işçiler, iş mahkemesine başvurarak işe iade davası açabilir ve tazminat talep edebilir.
İşçi, Geçersiz Fesih Nedeniyle Ne Yapabilir?
Eğer işveren, geçerli bir sebep göstermeden işçiyi işten çıkarırsa, işçi iş mahkemesine başvurarak işine geri dönme hakkını talep edebilir.
İşçi, fesih kararına karşı iş mahkemesine 30 gün içinde başvurmalıdır. Mahkeme, işçinin haksız yere işten çıkarıldığına karar verirse, işveren işçiyi tekrar işe almak zorundadır.
Eğer işveren işçiyi işe geri almazsa, işçiye en az 4 ve en fazla 8 aylık maaşı tutarında işe başlatmama tazminatı ödemek zorunda kalabilir.
İş Kanunu 18. Madde Kapsamında İşverenin Yükümlülükleri
İşveren, işçiyi işten çıkarmadan önce:
- Fesih kararını yazılı olarak bildirmelidir.
- İşçiye fesih sebebini açıkça açıklamak zorundadır.
- İşçinin savunmasını almalıdır.
Eğer işveren bu yükümlülükleri yerine getirmezse, fesih geçersiz sayılabilir ve işçi işe geri dönme hakkı kazanabilir.
İş Güvencesinden Kimler Yararlanamaz?
İş Kanunu 18. Madde, her işçiye iş güvencesi sağlamaz. Aşağıdaki işçiler, iş güvencesi hükümlerinden yararlanamaz:
- 30’dan az işçi çalıştıran işyerlerinde çalışan işçiler
- 6 aydan kısa kıdeme sahip olan işçiler (Yer altı işçileri hariç)
- Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler
- İşveren vekilleri ve yöneticiler (İşletmenin tamamını sevk ve idare eden, işçi işe alma ve işten çıkarma yetkisi olan kişiler)
Bu kişiler, işten çıkarıldıklarında işe iade davası açamazlar ancak haklı bir sebep olmadan işten çıkarılmışlarsa kıdem ve ihbar tazminatı talep edebilirler.
İşe İade Davası Süreci Nasıl İşler?
Eğer işçi haksız bir şekilde işten çıkarıldığını düşünüyorsa, işe iade davası açma hakkına sahiptir.
- İşçi, işten çıkarıldıktan 30 gün içinde iş mahkemesine başvurmalıdır.
- Mahkeme, işverenin işçiyi geçerli bir sebep göstererek işten çıkarıp çıkarmadığını inceler.
- Eğer mahkeme, işçinin haksız yere işten çıkarıldığına karar verirse, işverene işçiyi tekrar işe alması için 1 ay süre tanınır.
- İşveren, işçiyi işe geri almazsa, işçiye en az 4 ve en fazla 8 aylık maaşı kadar tazminat ödemek zorunda kalır.
İşe iade davaları genellikle 2-6 ay arasında sonuçlanmaktadır. İşçi, işe iade davasını kazanırsa işsizlik maaşı kesilir ancak işverenin ödeyeceği tazminat ve boşta geçen süre ücreti işçiye ödenir.
İşçinin İşe İade Davasını Kazanmasına Rağmen İşe Başlamaması Durumu
İşçi, mahkeme kararına rağmen işe geri dönmek istemeyebilir. Bu durumda işveren:
- İşçiye boşta geçen süre ücretini (en fazla 4 aylık maaş) ödemek zorundadır.
- İşveren, işçiye işe başlatmama tazminatı ödemek zorunda kalmaz.
Bu durumda işçi, işsizlik maaşı almaya devam edebilir ve yeni bir iş bulabilir.
İşverenin İşçiyi İşten Çıkarmadan Önce Uygulaması Gereken Adımlar
İşveren, işçiyi işten çıkarmadan önce şu adımları uygulamalıdır:
- İşçiye performans değerlendirme süreci tanımalıdır (Örneğin, verim düşüklüğü nedeniyle işten çıkarma planlanıyorsa, işçiye önceden bildirim yapılmalı ve bir iyileştirme süreci verilmelidir).
- İşçiye yazılı ihtar vermelidir (İşçinin davranışları nedeniyle işten çıkarılması planlanıyorsa, işçiye en az bir kez yazılı ihtar verilmelidir).
- İşçiye savunma hakkı tanınmalıdır (İşveren, işçiyi dinlemeden işten çıkarırsa, bu hukuka aykırı olabilir).
- İşçinin disiplin sürecinden geçirilmesi gerekmektedir (Disiplin kuruluna sevk edilerek olay detaylı şekilde incelenmelidir).
Eğer işveren bu adımları atlamışsa ve doğrudan işçiyi işten çıkarmışsa, işçi işe iade davasını kazanma ihtimali yüksektir.
İşverenin Geçerli Sebep Göstermediği Fesihlerde İşçinin Hakları
Eğer işveren, işçiyi geçerli bir sebep olmadan işten çıkarmışsa, işçi şu hakları talep edebilir:
- İşe iade davası açabilir ve tazminat kazanabilir. (Koşulları sağlaması halinde)
- Kıdem ve ihbar tazminatı alabilir.
- İşsizlik maaşı için başvurabilir.
- Eğer fesih ayrımcılık içeriyorsa (örneğin, hamilelik nedeniyle işten çıkarılma), işverenin ayrımcılık tazminatı ödemesi gerekebilir.
Bu nedenle işçi, işten çıkarılma sürecinde işverenin sunduğu belgeleri ve gerekçeleri dikkatle incelemeli ve haklarını korumak için yasal yollara başvurmalıdır.
Sonuç
İş Kanunu 18. Madde, işverenin işçiyi geçerli bir sebebe dayanmadan işten çıkaramayacağını ve iş güvencesinin korunmasını sağladığını ortaya koymaktadır. İşveren, işçiyi yetersizlik, işletme gerekleri veya disiplin sorunları gibi somut sebeplerle işten çıkarabilir ancak keyfi fesih yapamaz.
Eğer işçi, haksız yere işten çıkarıldığını düşünüyorsa, işe iade davası açabilir ve tazminat talep edebilir. Bu nedenle işverenlerin, işçi çıkarma sürecinde hukuki prosedürlere eksiksiz şekilde uyması büyük önem taşımaktadır.