4857 Sayılı İş Kanunu – Derhal Fesih
Madde 24 – Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
I. Sağlık sebepleri:
a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.II. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse.
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.III. Zorlayıcı sebepler:
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
İş Kanunu 24. Madde, işçiye belirli durumlarda bildirim süresi beklemeksizin iş sözleşmesini feshetme hakkı tanımaktadır. Bu madde, işçinin sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılıklar ve zorlayıcı sebepler gibi konularda mağdur olmasını engelleyerek, çalışma hayatında adil bir denge sağlamayı amaçlar. İşçinin bu haklarını bilmesi ve gerektiğinde kullanması, hem maddi hem de manevi haklarını koruması açısından büyük önem taşır.
İş Kanunu 24. Madde Kapsamında Sağlık Sebepleri
İşyerindeki çalışma şartları, işçinin sağlığını olumsuz yönde etkiliyorsa, İş Kanunu 24. Madde işçiye iş sözleşmesini derhal feshetme hakkı tanımaktadır. Sağlık sebeplerine dayalı fesih hakkı şu durumlarda geçerli olur:
- İşin niteliği nedeniyle işçinin sağlığı veya yaşamı tehlikeye giriyorsa,
- İşveren veya işyerindeki başka bir çalışan bulaşıcı hastalık taşıyorsa ve bu durum işçinin sağlığını tehdit ediyorsa.
Örneğin, kimyasal maddelerle çalışan bir işçinin, iş güvenliği önlemleri yeterince alınmadığında sağlığı zarar görebilir. Aynı şekilde, bulaşıcı hastalık riski taşıyan bir işyeri ortamında çalışmak da işçinin sağlığını doğrudan tehlikeye sokabilir. Bu tür durumlarda işçi, doktor raporu veya sağlık kurulundan alınan belgelerle haklı fesih hakkını kullanabilir.
İş Kanunu 24. Madde ve Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Durumlar
İşverenin etik dışı davranışları, işçinin haklarına ve onuruna zarar veren tutumları da işçiye derhal fesih hakkı tanır. İş Kanunu 24. Madde, işçiye şu durumlarda iş sözleşmesini sona erdirme hakkı verir:
- İşveren işçiye yanlış bilgi vererek onu yanıltırsa,
- İşveren, işçiye veya ailesine yönelik hakaret eder, cinsel tacizde bulunursa,
- İşveren işçiye veya ailesine karşı tehdit, sataşma veya iftirada bulunursa,
- İşçi, işyerinde başka bir çalışan tarafından cinsel tacize uğrar ve işveren önlem almazsa,
- İşveren, işçinin maaşını ödemediğinde veya eksik ödediğinde.
Özellikle mobbing, cinsel taciz veya ücret ödememe gibi durumlar işçinin işyerinde huzur içinde çalışmasını imkânsız hâle getirir. İş Kanunu 24. Madde, bu tür ihlallere maruz kalan işçiye, iş sözleşmesini feshederek yasal haklarını talep etme imkânı sunar.
İş Kanunu 24. Madde ve Zorlayıcı Sebepler
Bazı durumlarda, işçinin iradesi dışında gelişen doğal afetler, ekonomik krizler veya işyerinin kapanması gibi nedenler, işçinin işine devam etmesini imkânsız hâle getirebilir. İş Kanunu 24. Madde, şu hallerde işçinin iş sözleşmesini derhal feshetmesine olanak tanır:
- İşyerinde bir haftadan uzun süreyle işin durmasına sebep olacak zorlayıcı sebepler meydana gelirse,
- Deprem, sel, yangın, salgın hastalık gibi olağanüstü durumlar nedeniyle işin devamı mümkün olmazsa.
Bu gibi zorlayıcı sebepler karşısında işçi, işsizlik riski yaşamamak ve tazminat haklarını korumak için sözleşmesini feshedebilir.
İş Kanunu 24. Madde’ye Göre İşten Ayrılan İşçinin Hakları
İş Kanunu 24. Madde’ye dayanarak iş sözleşmesini fesheden işçi, bazı önemli haklara sahiptir:
- Kıdem Tazminatı: İşçi, eğer en az 1 yıl boyunca çalışmışsa, haklı fesih durumunda kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
- İhbar Tazminatı: İşçi, işverenin etik dışı tutumları nedeniyle işten ayrıldıysa, işverenden ihbar tazminatı talep edebilir.
- Maaş ve Fazla Mesai Ödemeleri: İşçinin çalıştığı süre boyunca hak ettiği ücretler ve fazla mesai ödemeleri eksiksiz olarak ödenmelidir.
- İşsizlik Maaşı: İşçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi, bazı durumlarda işsizlik maaşı almasını da sağlayabilir.
Bu haklar, işçinin mağdur olmasını engellemek ve işverenin yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamak için büyük önem taşır.
İşçi Haklı Fesih Süreci ve Resmî Bildirim Şartları
İş Kanunu 24. Madde kapsamında iş sözleşmesini feshetmek isteyen işçi, bunu yazılı olarak işverene bildirmek zorundadır. Aksi takdirde ilerleyen süreçlerde hak kaybı yaşama ihtimali doğabilir.
Fesih sürecinde dikkat edilmesi gerekenler:
- Fesih bildirimi mutlaka yazılı olmalıdır ve noter aracılığıyla ya da iadeli taahhütlü posta yoluyla işverene gönderilmelidir.
- İşçinin, fesih gerekçesini açık bir şekilde belirtmesi ve varsa delil sunması gerekir. (Örneğin; sağlık raporu, tanık beyanları, işverenin yazılı beyanları, maaş bordroları vb.)
- Fesih dilekçesinde, “İş Kanunu 24. Madde uyarınca iş akdimi haklı nedenle feshediyorum” gibi net bir ifade kullanılmalıdır.
Örnek bir fesih dilekçesi şu şekilde olabilir:
Sayın [İşverenin Adı],
… tarihinde işe başladığım [Firma Adı] şirketinde, İş Kanunu 24. Madde kapsamında sağlık/etik ihlal/ücret ödememe vb. sebeplerle iş sözleşmemi haklı nedenle feshettiğimi bilgilerinize sunarım.
Gereğinin yapılmasını rica ederim.
Saygılarımla,
[İşçinin Adı]
Bu sürecin eksiksiz bir şekilde tamamlanması, işçinin haklarının korunması açısından büyük önem taşır.
İşçi Haklı Fesih Sonrası İşverene Karşı Dava Açabilir Mi?
İş Kanunu 24. Madde kapsamında iş sözleşmesini fesheden işçi, bazı durumlarda işverene karşı dava açma hakkına sahiptir.
İşçi aşağıdaki durumlarda işverene karşı hukuki süreç başlatabilir:
- Ödenmeyen maaş ve fazla mesai alacakları için iş davası açabilir.
- Kıdem tazminatı ödenmezse, iş mahkemesinde dava açabilir.
- Mobbing veya cinsel taciz gibi etik ihlallerde manevi tazminat davası açabilir.
- İşverenin haksız ithamları veya itibar zedeleyici söylemleri varsa, şikâyette bulunabilir.
Özellikle işçi, işverenin haklı fesih nedenini kabul etmemesi veya kıdem tazminatını ödememesi durumunda iş mahkemesine başvurmalıdır. Bu süreçte işçinin SGK hizmet dökümü, maaş bordrosu, yazılı bildirimler ve varsa tanık beyanlarıyla süreci desteklemesi gerekir.
İşçi İşsizlik Maaşı Alabilir Mi?
İş Kanunu 24. Madde ile iş sözleşmesini fesheden bir işçi, belirli şartları sağlıyorsa işsizlik maaşı alabilir.
İşsizlik maaşı almak için gerekli şartlar:
- İşçinin son 120 gün boyunca sigortalı olarak çalışmış olması gerekir.
- Son 3 yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigorta primi ödenmiş olmalıdır.
- İşçinin, iş akdini feshettikten 30 gün içinde İŞKUR’a başvurması gerekir.
İşsizlik maaşı almak için başvuru süreci:
- İŞKUR’un resmi web sitesi veya İŞKUR şubelerine giderek başvuru yapılabilir.
- İşçinin, işverenin kendisine haksızlık yaptığına dair belgeleri sunması gerekebilir.
- İŞKUR, işçinin haklı fesih yapıp yapmadığını değerlendirerek işsizlik maaşı bağlanıp bağlanmayacağına karar verir.
Özellikle maaş ödenmemesi, mobbing veya sağlık nedenleriyle işten ayrılan işçiler işsizlik maaşı almaya hak kazanabilir.
İşverenin Sorumlulukları ve Olası Yaptırımlar
İş Kanunu 24. Madde kapsamında işçi haklı nedenle işten ayrıldığında, işverenin bazı yükümlülükleri vardır. İşverenin sorumluluklarını yerine getirmemesi durumunda hukuki yaptırımlar devreye girer.
İşverenin yükümlülükleri:
- İşçinin kıdem tazminatını ve ödenmemiş ücretlerini eksiksiz ödemelidir.
- İşçinin haklarını ihlal etmişse, iş mahkemesinde davalarla karşı karşıya kalabilir.
- İşverenin işçiye mobbing veya cinsel taciz gibi etik dışı davranışları ispatlanırsa, ceza davaları açılabilir.
İşçi, işverenin yükümlülüklerini yerine getirmediği durumlarda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir veya iş mahkemesinde dava açabilir.
Özellikle işveren, işçiyi haklı fesih hakkını kullanmaktan caydırmaya çalışıyorsa veya feshi kabul etmiyorsa, işçi hukuki destek alarak hakkını koruyabilir.
Belirli Süreli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmelerinde Farklar
İş Kanunu 24. Madde, belirli süreli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri için farklı uygulamalar içerebilir.
- Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde işçi haklı fesih hakkını kullanarak işten ayrıldığında kıdem tazminatı ve diğer haklarını talep edebilir.
- Belirli süreli iş sözleşmelerinde ise işçi sözleşme süresi dolmadan önce haklı nedenle ayrılırsa, yine kıdem tazminatına hak kazanabilir, ancak bazı durumlarda işveren işçinin işsizlik maaşı almasına engel olabilir.
Sonuç
İş Kanunu 24. Madde, işçiye haklı fesih hakkı tanıyan en önemli yasal düzenlemelerden biridir. Sağlık sorunları, etik dışı tutumlar, maaş ödememe gibi durumlarda işçi, bildirim süresi beklemeksizin iş sözleşmesini sonlandırabilir. Ancak bu sürecin resmî olarak belgelenmesi, yazılı fesih bildiriminin yapılması ve işçinin haklarını takip etmesi gerekir. İşverenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda, işçi iş mahkemesine başvurarak kıdem tazminatı, işsizlik maaşı ve diğer alacaklarını talep edebilir.