Kooperatif, Kooperatifler Kanunu’nunda şu şekilde tanımlanmıştır:
“Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.”
Kooperatiflere, Kooperatifler Kanunu’nda hüküm bulunmayan hallerde Anonim Şirkete ilişkin hükümler uygulanır. Her ne kadar Anonim Şirkete ilişkin hükümlerin kooperatiflere uygulanması mümkün olsa da kooperatif şahıs veya sermaye şirketi olmayıp, kendine has özelliklere sahip ekonomik bir kuruluştur.
Kooperatif, ortaklarının ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle ve en az maliyetle karşılamak amacıyla kurulur. Kooperatifler toplumsal kalkınmayı geliştirmekte ve yoksulluğun azaltılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Her ülkede bulunan kooperatifler, kanunun izin verdiği şekilde her alan ve sektörde kurulabilirler. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Tarım Kredi Kooperatifleri, Yapı Kooperatifi, Esnaf Ve Sanatkarlar Kredi Ve Kefalet Kooperatifleri, Kalkınma Kooperatifleri gibi…
Kooperatifler tüzel kişi olduğundan haklara ve borçlara ehildirler. Gerçek ve tüzel kişilerin kooperatiflere üye olması mümkün olup bir kooperatifin kurulabilmesi için en az 7 kişinin varlığı gerekir. KK md 2:”Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak anasözleşme ile kurulur. Sermaye miktarı sınırlandırılarak kooperatif kurulması mümkün değildir. Ortak sayısı ve sermayesi değişir nitelikte olan kooperatiflerde bir ortaklık payının değeri 100,00 TL olup ortaklar en çok 5.000 pay taahhüt edebilirler.
Kooperatif Ana Sözleşmesi Nedir
Bir kooperatifin kuruluşu için her şeyden önce en az 7 ortak tarafından imzalanmış ana sözleşmenin varlığı gerekir. Ana sözleşmedeki imzaların da Ticaret Sicili Müdürlüğü tarafından onaylanmış olması zorunludur. Kurucular ana sözleşmeyi Ticaret Sicili Müdürü huzurunda imzalayabilecekleri gibi, ana sözleşmeyi imzaladıktan sonra da müdürlüğe onaylatabilirler. Bu aşamadan sonra ana sözleşmeyi imzalayan ve ana sözleşmede sermaye olarak gösterilen parayı veya aynı taahhüt eden kişiler kurucu sıfatını alırlar.
Her sayfası kurucular tarafından imzalanmış ana sözleşmede şu hususların bulunması zorunludur:
- Kooperatifin adı ve merkezi,
- Kooperatifin amacı ve çalışma konuları,
- Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hal ve şartlar,
- Ortakların pay tutarı ve kooperatif sermayesinin ödenme şekli, nakdi sermayenin 1/4’nün peşin ödenmesi,
- Ortakların ayni sermaye koyup koymayacakları,
- Kooperatifin yükümlülüklerinden dolayı ortakların sorumluluk durumu ve derecesi,
- Kooperatifin yönetici ve denetleyici organlarının görev ve yetki ve sorumlulukları ve seçim tarzları,
- Kooperatifin temsiline ait hükümler,
- Yıllık gelir gider farklarının, hesaplama ve kullanma şekilleri,
- Kurucuların adı, soyadı, iş ve konut adresleri.
Yukarıdaki hususlarla ile birlikte ana sözleşmede şu hususlar da bulunabilir.
- Genel kurul toplantısında kararların alınması ve oyların kullanılması ile ilgili hükümler,
- Kooperatifin çalışma şekline dair esaslar,
- Kooperatifin birliklerle olan münasebetleri,
- Kooperatifin diğer bir kooperatifle birleşmesine dair hükümler,
- Kooperatifin süresi.
Uygulamada Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı örnek ana sözleşmeler kullanılmaktadır. Ancak kanunun izin verdiği şekilde emredici hükümlere aykırı olmamak şartıyla yukarıdaki hususları ihtiva eden ana sözleşmenin hazırlanması da mümkündür.
Kooperatifin ana sözleşmesi olarak Ticaret Bakanlığı’ nın hazırladığı örnek ana sözleşme kullanıldığı halde kuruluş izninin Ticaret İl Müdürlüğü’ nden alınması gerekirken, örnek ana sözleşmenin kullanılmaması durumunda ise iznin Ticaret Bakanlığı’ndan alınması gerekmektedir.
Kooperatiflerin kuruluşu için Ticaret İl Müdürlüğü’ nden veya Ticaret Bakanlığı’ ndan izin alınması gerekir. Ancak bazı kooperatiflerin kuruluş, işleyiş ve denetimlere ait işlemler Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkarlar Ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür: Tarım Satış Kooperatifleri, Esnaf ve Sanatkârlar Kredi Kefalet Kooperatifleri, Denizyolu Yük Taşıma Kooperatifleri, Denizyolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri, Pazarcılar İşletme Kooperatifleri, Karşılıklı Sigorta Kooperatifleri, Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifleri, Çocuk Bakım Hizmetleri Kooperatifleri, Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Kooperatifleri,Yayıncılık Kooperatifleri,Site İşletme Kooperatifleri, Hâl İşletme Kooperatifleri.
Kooperatif Kuruluşu İçin Gerekli Belgeler Nelerdir
- Kooperatifin unvanı, adresi ile kurucu ortak sayısı, iletişim bilgileri, yönetim ve denetim kurulu üyelerinin kimlik bilgilerini ihtiva eden kuruluş bilgi formu,
- Kurucular tarafından imzalanmış izin dilekçesi,
Kurucuların imzalarını taşıyan 2 adedi Ticaret Sicil Müdürlüğü onaylı, 4 tane onaylı fotokopi olmak üzere 6 adet ana sözleşme, - Kooperatifin kuruluş sermayesinin en az 1/4’ünün kurulmakta olan kooperatif adına, bir bankada açılan özel bir hesaba yatırıldığını gösteren banka dekontu,
- Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin üyeliğe engel suçlarından mahkum olmadıklarına dair adli sicil belgesi,
Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin aynı türde başka bir kooperatifte yönetim ve denetim kurulu üyesi olmadıklarına dair yazılı beyan,
Farklı kooperatif türleri için yukarıdaki belgelere ek başka belgelerin de istenmesi mümkündür.
Belgelerde eksiklik olup olmadığı ve kanuna aykırılık olup olmadığı ilgili merci tarafından incelenir ve eksiklik bulunmaması ile kuruluş için izin verilir. İlgili merci tarafından iznin verilmesi kooperatifin kurulduğu anlamına gelmez. Bu aşamadan sonra kooperatifin kuruluşu için tescilinin yapılması gerekmektedir.
Kooperatifin Tescili ve Gerekli Belgeler
Kooperatif, Kooperatifler Kanunu md.7’ye göre Ticaret Siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır. Bu sebeple kooperatifin kuruluşu için Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne kuruluş iznin verildiği tarihten itibaren 15 gün içinde (Ticaret Sicil Müdürlüğü’nün yetki alanı dışında oturanlar için 30 gün) kurucular bir dilekçe ile tescil talebinde bulunmalıdırlar. Başvuru yazılı şekilde yapılabileceği gibi elektronik ortamda da yapılabilir.
Tescil talebi şu belgelerle yapılmaktadır :
- Kurucuların imzaları Ticaret Sicil Müdürü tarafından onaylanmış kooperatif ana sözleşmesi,
- Kooperatif kuruluşuna izin veren makamın izin yazısı,
- Kooperatifi temsile yetkili kişilerin ticaret sicili müdürü huzurunda kooperatif unvanı altında atılmış imza beyannameleri ile gerekli görülen diğer evraklar.
Müdürlükçe tescil talebi ile belgeler incelenir. Eksiklik ve kanuna aykırılık bulunmadığı durumda kooperatifin tescili gerçekleşir. Kooperatifin ticaret siciline tescili ile ilgililere sicil müdürlüğü tarafından sicil belgesi (tasdikname) verilir. Tescil edilen olgularla birlikte, Ticaret Sicili Gazetesinde müdürlükçe tescilin ilanı gerçekleştirilir.
Bu aşamalardan sonra kooperatif tüzel kişilik kazanır ve kurulduğu amaçlarla faaliyetlerini sürdürebilir.