Ölüme Bağlı Tasarruf Nedir?
Ölüme bağlı tasarruf, bir kişinin ölümünden sonra malvarlığının nasıl paylaşılacağını düzenleyen ve hukuken bağlayıcı olan işlemleri ifade eder. Türk Medeni Kanunu’nun 514-530. maddeleri, ölüme bağlı tasarrufların türlerini, 531-549. maddeleri ise ölüme bağlı tasarrufların geçerli olabilmesi için hangi şekillerde düzenlenebileceğini ve hangi şartlara tabi olduğunu belirler.
Mirasbırakan, tasarruf özgürlüğü sınırları içinde malvarlığının tamamı veya bir kısmı hakkında vasiyetname veya miras sözleşmesi yoluyla tasarrufta bulunabilir. Tasarruf edilmeyen kısım, yasal mirasçılara kalır.
Bu makalede, vasiyetname, miras sözleşmesi, mirasçı atama, belirli mal bırakma, yedek mirasçı ve artmirasçı düzenlemeleri gibi konular ele alınacaktır.
Ölüme Bağlı Tasarruf Türleri
Vasiyetname ve Miras Sözleşmesi (Madde 514)
Mirasbırakan, tasarruf edilebilir kısmı içinde kalmak kaydıyla, vasiyetname veya miras sözleşmesi yaparak mirasını yönlendirebilir.
- Vasiyetname: Tek taraflı bir hukuki işlemdir. Mirasbırakan istediği zaman vasiyetini değiştirebilir veya iptal edebilir.
- Miras sözleşmesi: İki taraflıdır ve mirasbırakanın tek taraflı olarak iptal etmesi mümkün değildir.
Bu tasarruflarla mirasbırakan, mirasçılar atayabilir, belirli malları bırakabilir veya mirasın paylaşımına dair özel hükümler koyabilir.
Ölüme Bağlı Tasarruflara Koşul ve Yüklemeler Eklenmesi (Madde 515)
Mirasbırakan, tasarruflarını belli koşullara veya yükümlülüklere bağlayabilir.
- Koşullar ve yüklemeler, hukuka ve ahlaka aykırı olmamalıdır.
- Eğer anlamsız veya başkalarını rahatsız edici nitelikteyse, ilgili tasarruf geçersiz olur.
Örneğin:
✔ Geçerli koşul: “Mirasımı oğluma, üniversiteyi bitirmesi şartıyla bırakıyorum.”
❌ Geçersiz koşul: “Mirasımı ancak hiç evlenmemesi şartıyla kız kardeşime bırakıyorum.” (Ahlaka aykırı)
Mirasçı Atama (Madde 516)
Mirasbırakan, mirasının tamamını veya belli bir oranını bir veya birden fazla kişiye bırakabilir.
- Eğer kişi, mirasın tamamını veya belli bir oranını alacak şekilde belirlenmişse, mirasçı atanmış sayılır.
- Atanan mirasçılar, yasal mirasçılar gibi hak ve yükümlülüklere sahip olur.
Belirli Mal Bırakma (Vasiyet Alacaklısı Atama)
Konusu (Madde 517)
Mirasbırakan, bir kimseye mirasçı atamadan belirli bir mal bırakabilir.
- Belirli mal bırakma; mülkiyet hakkı, intifa hakkı, borçtan kurtarma veya belirli bir edimin yerine getirilmesi şeklinde olabilir.
- Örneğin: “Evimi kardeşime, arabamı yeğenime bırakıyorum.”
Eğer bırakılan mal mirasbırakanın ölüm anında terekede bulunmuyorsa, tasarrufu yerine getirmekle yükümlü olanlar, borçtan kurtulmuş sayılır (Madde 517).
Teslim Borcu (Madde 518)
Belirli mal bırakılan kişi, malı mirasın açıldığı andaki durumu ile teslim alır.
- Mal üzerinde miras açıldıktan sonra yapılan masraflar, teslim eden kişi tarafından talep edilebilir.
- Mal, mirasın açıldığı anda belirli mal bırakılan kişiye ait olur.
Tereke ile İlgisi (Madde 519)
Eğer belirli mal bırakma, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal ediyorsa, tenkis davası açılabilir.
- Saklı payı aşan kazandırmalar orantılı olarak tenkis edilir.
Yedek Mirasçı Atama (Madde 520)
Mirasbırakan, atanan mirasçının kendisinden önce ölmesi veya mirası reddetmesi durumunda, onun yerine geçecek bir veya birden çok yedek mirasçı atayabilir.
Bu düzenleme, mirasın boşa çıkmasını önlemek amacıyla getirilmiştir.
Artmirasçı Atama ve Hükümleri
Artmirasçı Atamanın Belirlenmesi (Madde 521)
Mirasbırakan, bir kişiyi önmirasçı olarak atayıp, belirli bir süre veya olayın gerçekleşmesiyle mirası artmirasçıya devretmesini sağlayabilir.
- Önmirasçı, mirası ilk olarak kazanır.
- Artmirasçı, belirlenen koşul gerçekleştiğinde mirası devralır.
Örneğin: “Eşim sağ kaldığı sürece mirasım ona ait olacak, ancak o vefat ettiğinde çocuklarıma geçecek.”
Mirasın Artmirasçıya Geçişi (Madde 522)
- Eğer geçiş zamanı belirlenmemişse, miras önmirasçının ölümüyle artmirasçıya geçer.
- Eğer önmirasçının ölümüyle geçiş zamanı henüz gelmemişse, miras önmirasçının mirasçılarına güvence karşılığında verilir.
Güvence ve Hükümler (Madde 523-525)
- Önmirasçı, mirası atanmış mirasçı gibi kazanır, ancak artmirasçıya devretme yükümlülüğü vardır.
- Artmirasçı, geçiş anında sağ değilse, miras önmirasçıya kalır.
Vakıf Kurma Hakkı (Madde 526)
Mirasbırakan, tasarruf edilebilir kısmının tamamını veya bir bölümünü vakıf kurarak özgüleyebilir.
- Vakıf, ancak kanun hükümlerine uygun şekilde tüzel kişilik kazandığında geçerli olur.
Miras Sözleşmeleri ve Hükümleri
Olumlu Miras Sözleşmesi (Madde 527)
Mirasbırakan, miras sözleşmesi ile mirasını veya belirli bir malını bir kişiye bırakmayı taahhüt edebilir.
- Ancak, mirasbırakan sözleşme ile bağdaşmayan ölüme bağlı tasarruflar yaparsa, itiraz edilebilir.
Mirastan Feragat Sözleşmesi
Kapsamı (Madde 528)
Bir mirasçı, karşılıklı veya karşılıksız olarak mirastan feragat edebilir.
- Karşılık sağlanarak yapılan feragat, feragat edenin altsoyunu da kapsar, aksi belirtilmedikçe.
Hükümden Düşme Durumu (Madde 529)
Eğer feragat belli bir kişi lehine yapılmışsa, ancak bu kişi mirasçı olamazsa, feragat geçersiz olur.
Tereke Alacaklılarının Hakları (Madde 530)
Mirasın açıldığı anda tereke borçları karşılamıyorsa, feragat eden kişi, son 5 yıl içinde mirasbırakandan aldığı değer kadar sorumlu tutulabilir.
Vasiyetnamenin Şekilleri
Genel Olarak (Madde 531)
Vasiyetname, mirasbırakanın son arzularını içeren ve ölümünden sonra geçerli olacak bir belgedir.
Türk Medeni Kanunu, üç tür vasiyetnameyi kabul eder:
- Resmî vasiyetname
- El yazılı vasiyetname
- Sözlü vasiyetname
Bu şekillerden biriyle yapılmayan vasiyetnameler hukuken geçersiz sayılır.
Resmî Vasiyetname
Düzenlenmesi (Madde 532)
Resmî vasiyetname, iki tanığın katılımıyla resmî bir memur tarafından düzenlenen bir belgedir.
- Resmî memur → Noter, sulh hâkimi veya yasayla yetkilendirilmiş başka bir kamu görevlisi olabilir.
Memurun İşlevi (Madde 533)
- Mirasbırakan, son arzularını resmî memura bildirir.
- Memur, vasiyetnameyi yazar veya yazdırır ve mirasbırakana okuması için verir.
- Mirasbırakan vasiyetnameyi okuyarak imzalar.
- Memur, vasiyetnameye tarih koyarak imzalar.
Bu adımlar tamamlandıktan sonra vasiyetname geçerli hâle gelir.
Tanıkların Katılımı (Madde 534)
- Mirasbırakan, vasiyetnamenin kendi son arzularını içerdiğini tanıklara beyan eder.
- Tanıklar, mirasbırakanı tasarruf ehil gördüklerini vasiyetnameye yazar ve imzalarlar.
- Tanıkların vasiyetnamenin içeriğini bilmeleri zorunlu değildir.
Mirasbırakanın Okuyamaması veya İmzalayamaması (Madde 535)
Eğer mirasbırakan okuma veya yazma bilmiyorsa ya da fiziksel olarak imza atamıyorsa:
- Memur, vasiyetnameyi iki tanığın huzurunda mirasbırakana okur.
- Mirasbırakan, vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan eder.
- Tanıklar, bu işlemin yapıldığını yazarak imzalarlar.
Düzenlemeye Katılma Yasağı (Madde 536)
Şu kişiler, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamaz:
- Fiil ehliyeti olmayanlar
- Ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklananlar
- Okuma yazma bilmeyenler
- Mirasbırakanın eşi, altsoyu, üstsoyu ve kardeşleri ile onların eşleri
Ayrıca, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memur ve tanıklara vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz.
Resmî Vasiyetnamenin Saklanması (Madde 537)
Vasiyetnameyi düzenleyen memur, belgenin aslını saklamakla yükümlüdür.
El Yazılı Vasiyetname
Şartları (Madde 538)
El yazılı vasiyetname, mirasbırakan tarafından tamamen kendi el yazısıyla yazılmalıdır.
- Yıl, ay ve gün belirtilmelidir.
- Mirasbırakan tarafından imzalanmalıdır.
- El yazılı vasiyetname, notere, sulh hâkimine veya yetkili memura saklanmak üzere bırakılabilir.
El yazılı vasiyetnamenin bilgisayarda yazılması veya bir başkası tarafından yazdırılması geçersizdir.
Sözlü Vasiyetname
Son Arzuları Anlatma (Madde 539)
Sözlü vasiyetname, ancak olağanüstü durumlar nedeniyle resmî veya el yazılı vasiyetname düzenleyemeyen mirasbırakanlar için mümkündür.
Olağanüstü durumlar şunlardır:
✔ Yakın ölüm tehlikesi
✔ Ulaşımın kesilmesi
✔ Ağır hastalık
✔ Savaş gibi olağanüstü hâller
Mirasbırakan, son arzularını iki tanığa anlatır ve onların bu arzuları yazmasını veya mahkemeye bildirmesini ister.
Belgeleme (Madde 540)
Tanıklar:
- Vasiyetnameyi hemen yazarak mahkemeye sunabilir.
- Mahkemeye başvurarak mirasbırakanın son arzularını tutanak altına aldırabilir.
Sözlü vasiyetname, askerlik, deniz yolculuğu veya sağlık kurumlarında özel yetkili kişiler önünde de yapılabilir.
Hükümden Düşme (Madde 541)
Mirasbırakan, sonradan diğer şekillerde vasiyetname yapma imkânı bulursa, sözlü vasiyetname bir ay içinde hükümsüz hâle gelir.
Vasiyetten Dönme
Yeni Vasiyetname ile (Madde 542)
Mirasbırakan, yeni bir vasiyetname yaparak eski vasiyetini tamamen veya kısmen ortadan kaldırabilir.
Yok Etme ile (Madde 543)
Mirasbırakan, vasiyetnameyi yok ederek de ondan dönebilir.
- Eğer vasiyetname yanlışlıkla yok olmuşsa ve içeriği belirlenemiyorsa, hükümsüz kalır.
Sonraki Tasarruflar ile (Madde 544)
Mirasbırakan, eski vasiyetnamesini iptal etmese bile, yeni yaptığı tasarruflar önceki vasiyetle çelişiyorsa, yeni tasarruf geçerli olur.
Miras Sözleşmesi ve Hükümleri
Şekil Şartları (Madde 545)
Miras sözleşmesi, resmî vasiyetname şeklinde düzenlenmelidir.
- Taraflar, arzularını resmî memura bildirir ve iki tanık huzurunda imza atar.
Miras Sözleşmesinin Ortadan Kaldırılması
Sağlararasında
- Taraflar, yazılı anlaşma yaparak miras sözleşmesini her zaman feshedebilir (Madde 546).
- Mirasbırakana karşı mirasçılıktan çıkarma sebebi oluşturan bir davranış varsa, mirasbırakan sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedebilir.
Mirasbırakandan Önce Ölme
Miras sözleşmesi yapılan kişi, mirasbırakandan önce ölürse, sözleşme kendiliğinden sona erer (Madde 548).
Sonuç ve Değerlendirme
Türk Medeni Kanunu’nun 514-530. maddeleri, ölüme bağlı tasarrufların türlerini; 531-549. maddeleri ise bu tasarrufların geçerli olabilmesi için hangi şekillerde düzenlenebileceğini ve hangi şartlara tabi olduğunu belirlemektedir.
Ölüme bağlı tasarruflar, mirasbırakanın miras üzerinde tasarruf edebilmesini sağlayan hukuki işlemlerdir. Ancak, bu tasarruflar belirli sınırlarla çevrilmiştir. Saklı paylı mirasçıların hakları korunurken, mirasbırakanın da mal varlığı üzerinde serbestçe tasarruf edebilmesi için çeşitli yollar tanınmıştır.
Mirasbırakanın, vasiyetname veya miras sözleşmesi yoluyla mirasını yönlendirme hakkı bulunmaktadır. Vasiyetnameler, resmî, el yazılı ve sözlü olmak üzere üç farklı şekilde düzenlenebilir. Miras sözleşmeleri ise resmî vasiyetname şekline uygun olarak yapılmalıdır. Tasarrufların geçerli olabilmesi için hukuka ve ahlaka uygun olması, resmi prosedürlere uyulması ve mirasbırakanın tasarruf ehliyetine sahip olması gerekmektedir.
Ölüme bağlı tasarrufların şekil şartlarına uyulmadığında geçersizlik riski doğar. Özellikle, vasiyetnamenin şekil şartlarına uygun olarak yapılmaması, son arzuların hukuken yok sayılmasına neden olabilir. Mirasbırakan, yeni bir vasiyetname yaparak, vasiyetnamesini yok ederek veya çelişkili tasarruflarda bulunarak önceki vasiyetinden dönebilir. Miras sözleşmesi ise ancak tarafların anlaşması veya mirasçılıktan çıkarma sebebinin oluşması halinde feshedilebilir.
Sonuç olarak, ölüme bağlı tasarruflar, mirasın adil ve hukuki çerçevede paylaşılmasını sağlamak amacıyla sıkı kurallara bağlanmıştır. Mirasbırakanın kendi iradesini doğru yansıtabilmesi ve tasarruflarının geçerliliğini koruyabilmesi için, ölüme bağlı tasarrufları oluştururken hukuki destek alması büyük önem taşımaktadır.