Tasarruf Ehliyeti Nedir?
Tasarruf ehliyeti, bir kişinin hukuki işlemleri yapma yeteneğini ifade eder. Miras hukuku açısından, bireylerin vasiyetname düzenleme veya miras sözleşmesi yapma haklarının belirli şartlara bağlı olduğu düzenlenmiştir. Türk Medeni Kanunu’nun 502-504. maddeleri, ölüme bağlı tasarrufların geçerliliğini belirleyen temel hükümleri içerir.
Bu makalede, miras hukuku çerçevesinde tasarruf ehliyeti, ölüme bağlı tasarrufların geçerlilik koşulları ve irade sakatlığı halleri ele alınacaktır.
Tasarruf Ehliyeti ve Hukuki Dayanağı
Vasiyetname Yapma Ehliyeti (Madde 502)
Bir kişinin vasiyetname düzenleyebilmesi için belirli şartları sağlaması gerekir. Türk Medeni Kanunu’nun 502. maddesine göre:
- Ayırt etme gücüne sahip olmak gerekir.
- On beş yaşını doldurmuş olmak gerekir.
Ayırt etme gücü, kişinin akli dengesi yerinde ve yaptığı işlemi anlayabilecek durumda olması anlamına gelir. Ayırt etme gücüne sahip olmayan veya 15 yaşından küçük bireyler, vasiyet yapamazlar.
Ayırt Etme Gücü ve Vasiyetin Geçerliliği
- Kişinin akıl hastalığı veya ağır zihinsel engeli bulunması halinde vasiyeti geçersizdir.
- Ancak, vasiyet yapıldığı sırada kişi bilinçli ve iradeli bir şekilde karar verebiliyorsa, bu durum ispatlandığında vasiyet geçerli sayılabilir.
- Vasiyetnamenin resmi vasiyetname, el yazılı vasiyetname veya sözlü vasiyetname türlerinden biriyle düzenlenmesi gerekir.
Miras Sözleşmesi Yapma Ehliyeti (Madde 503)
Vasiyetnameye kıyasla, miras sözleşmesi yapma şartları daha sıkıdır. Türk Medeni Kanunu’nun 503. maddesine göre:
- Miras sözleşmesi yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip olmak gerekir.
- Ergin (18 yaşını doldurmuş) olmak gerekir.
- Kısıtlı olmamak gerekir.
Miras Sözleşmesi ile Vasiyetname Arasındaki Farklar
| Özellik | Vasiyetname | Miras Sözleşmesi |
|---|---|---|
| Tek taraflı mı? | Evet, tek taraflıdır. | Hayır, iki taraflıdır. |
| Düzenleme yaşı | 15 yaşını doldurmuş olmak yeterlidir. | 18 yaşını doldurmuş olmak gerekir. |
| Kısıtlama var mı? | Kısıtlılar yapabilir. | Kısıtlılar yapamaz. |
| İptal edilebilir mi? | Evet, kişi dilediği zaman iptal edebilir. | Hayır, ancak tarafların rızası ile iptal edilebilir. |
Miras sözleşmesi, tarafların karşılıklı iradesine dayalı bir hukuki işlem olduğu için, sözleşmeye taraf olan kişinin tam ehliyetli olması gerekir.
İrade Sakatlığı ve Ölüme Bağlı Tasarrufların Geçersizliği
İrade Sakatlığı Halleri (Madde 504)
Ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname veya miras sözleşmesi), ancak kişinin kendi özgür iradesiyle yapıldığı takdirde geçerli olur. Ancak, aşağıdaki durumlar mirasbırakanın iradesini sakatlayabilir:
-
Yanılma (Hata)
- Kişi, yanlış bilgi veya yanlış algılama nedeniyle bir tasarrufta bulunmuşsa, bu tasarruf geçersizdir.
- Ancak, mirasbırakanın gerçek arzusu kesin olarak belirlenebilirse, tasarruf düzeltilebilir.
-
Aldatma (Hile)
- Kişi, bilinçli olarak yanlış yönlendirilmişse veya kandırılmışsa, yaptığı vasiyet geçersiz sayılabilir.
- Örneğin, mirasçılardan biri mirasbırakana diğer mirasçılar hakkında yanlış bilgiler vererek onu yönlendirirse, yapılan vasiyet geçersiz olabilir.
-
Korkutma (Tehdit)
- Mirasbırakan, bir tehdit veya baskı altında bir tasarrufta bulunmuşsa, bu işlem geçersizdir.
- Örneğin, bir kişi mirasbırakanı “eğer vasiyeti değiştirmezsen seni terk ederim” diyerek baskı altına alırsa, yapılan vasiyet iptal edilebilir.
-
Zorlama (Cebir)
- Fiziksel veya psikolojik şiddet uygulanarak mirasbırakanın iradesi sakatlanmışsa, bu tasarruf da geçersizdir.
- Örneğin, mirasbırakan şiddet veya tehdit yoluyla mirasını belirli bir kişiye bırakmaya zorlanmışsa, bu vasiyet iptal edilebilir.
İrade Sakatlığının Hukuki Sonuçları
- Mirasbırakan yanıldığını, aldatıldığını veya tehdit altında olduğunu öğrendiği andan itibaren bir yıl içinde tasarrufunu iptal edebilir.
- Eğer mirasbırakan bir yıl içinde tasarrufundan dönmezse, işlem geçerli kabul edilir.
- Mahkeme, kişinin gerçek iradesini belirleyerek tasarrufun düzeltilmesine karar verebilir.
Sonuç ve Değerlendirme
- Vasiyetname yapmak için en az 15 yaşında ve ayırt etme gücüne sahip olmak gerekir.
- Miras sözleşmesi yapabilmek için tam ehliyetli (reşit ve kısıtlı olmamak) olmak gerekir.
- İrade sakatlığı halleri (yanılma, aldatma, korkutma, zorlama) nedeniyle yapılan ölüme bağlı tasarruflar iptal edilebilir.
- Mirasbırakan, hata yaptığını veya zorlandığını fark ettiğinde bir yıl içinde tasarrufundan dönebilir.
Tasarruf ehliyeti ve ölüme bağlı tasarrufların geçerliliği, miras hukuku açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, miras bırakmadan önce kişinin tüm hukuki durumları göz önünde bulundurması ve gerektiğinde bir hukuk uzmanına danışması önerilir.