Hukuk pratiği ve teorisinde, “müşteki” kavramı, suçtan doğrudan zarar gören veya hukuki bir çıkarı ihlal edilen birey olarak tanımlanabilir. Müşteki, genellikle ceza hukuku bağlamında ele alınmakla birlikte, medeni hukuk ve diğer hukuk dallarında da önemli bir yer tutar. Bu kavram, adalete erişim ve adil yargılanma hakkı gibi temel hukuki prensiplerle doğrudan ilişkilidir ve hukukun en temel amacı olan adaletin sağlanmasında kritik bir role sahiptir.
Bu makalenin kapsamı, müşteki kavramının tanımı ve tarihsel gelişimini kapsayacak, hukuki temelleri ve ilgili hukuki prosedürler irdelenecek, ve müştekinin korunması için mevcut yasal düzenlemeler ve uluslararası standartlar analiz edilecektir. Ayrıca, müşteki ile ilgili güncel hukuki meseleler ve tartışmalara değinilerek, hukukun bu önemli unsuru etrafında şekillenen dinamikler ve bu dinamiklerin yasal uygulamalar üzerindeki etkileri ele alınacaktır.
Farklı Hukuk Sistemlerinde Müşteki Kavramının Tarihsel Kökenleri
Müşteki kavramının tarihsel gelişimi, hukukun en eski uygulamalarına kadar uzanır ve farklı hukuk sistemlerinde benzersiz evrimler göstermiştir. Antik dönemlerde, suç ve ceza anlayışı, bireysel intikam almayı meşru kabul eden özel bir mesele olarak ele alınıyordu. Bu dönemde, “müşteki” kavramı modern anlamıyla mevcut değildi; zira adalet, bireyler veya aileler arasında doğrudan çözümlenmeye çalışılan bir konuydu.
Roma Hukuku, müşteki kavramının gelişiminde önemli bir dönüm noktasıdır. Roma Hukukunda, suçların çoğu özel davalar olarak görülür ve mağdurlar, suçlulara karşı kişisel olarak dava açabilirlerdi. Bu, mağdurun hukuki süreçte aktif bir rol oynamasına olanak tanıyan erken bir müşteki anlayışının başlangıcıydı. Orta Çağ Avrupası’nda ise, suç anlayışı daha çok toplumun ve devletin ihlali olarak görülmeye başlandı ve bu, müştekinin rolünün yeniden tanımlanmasına yol açtı.
Modern hukuk sistemlerinin gelişimi ile müşteki kavramı, suç mağdurlarının haklarının korunması ve adaletin sağlanması açısından merkezi bir öneme kavuştu. İngiliz Hukuku ve ardından da diğer Batı hukuk sistemlerinde, müştekinin hukuki süreçteki rolü ve hakları giderek daha fazla tanınır ve korunur hale geldi.
Türk Hukuku’nda Müşteki Kavramının Evrimi ve Dönüm Noktaları
Türk Hukuku’nda müşteki kavramının evrimi, Osmanlı İmparatorluğu’nun hukuk sisteminden modern Türkiye’nin kuruluşuna ve günümüze kadar uzanır. Osmanlı döneminde, adalet anlayışı şeri hukuka ve örfi hukuka dayanıyordu ve müşteki kavramı modern anlamıyla mevcut değildi. Ancak, mağdurun haklarının korunması ve adaletin sağlanması, toplumsal ve hukuki düzenin temel taşlarından biriydi.
Cumhuriyetin kurulması ve ardından gelen hukuki reformlarla birlikte, Türk Hukuku Batı hukuk sistemlerinden önemli ölçüde etkilendi. 1926 yılında kabul edilen Türk Medeni Kanunu ve Ceza Kanunu, müşteki kavramını modern hukuk anlayışına uygun olarak şekillendirdi. Bu dönemde, suç mağdurlarının haklarına daha fazla önem verilmeye başlandı ve müştekinin hukuki süreçte daha aktif bir rol alması sağlandı.
Günümüzde, Türk Ceza Kanunu ve diğer ilgili mevzuatlar, müştekinin korunması, haklarının tesisi ve hukuki süreçte etkin bir şekilde yer alabilmesi için geniş kapsamlı hükümler içermektedir. Müşteki haklarının güçlendirilmesi ve suç mağdurlarına yönelik destek hizmetlerinin artırılması, son yıllarda hukuk politikalarının öncelikli konularından biri haline gelmiştir.
Müşteki kavramının tarihsel gelişimi, toplumların hukuk anlayışının ve adaleti sağlama yöntemlerinin nasıl evrildiğini göstermesi açısından önemlidir. Hem farklı hukuk sistemlerindeki kökenleri hem de Türk Hukuku’ndaki evrimi, hukukun adaleti sağlama ve bireylerin haklarını koruma amacının sürekli olarak nasıl yeniden şekillendirildiğini ortaya koymaktadır.
Müşteki Kavramının Hukuki Temelleri
Ceza Hukukunda Müşteki
Ceza hukuku, toplum düzenini koruma ve suç işlendiğinde adaletin sağlanması amacı güder. Bu bağlamda, müştekinin korunması ve haklarının güvence altına alınması, ceza hukukunun temel ilkelerinden biridir. Müşteki, suçun doğrudan mağduru olarak, suçun soruşturulması ve kovuşturulması süreçlerinde merkezi bir role sahiptir. Ceza hukuku, müştekilere bilgilendirilme, davaya katılma, adil yargılanma hakkı ve zararlarının tazmin edilmesi gibi haklar tanır. Bu haklar, müştekilerin adalet sürecine aktif olarak katılımını teşvik eder ve onların korunmasını amaçlar.
Müşteki Şüpheli Nedir
Müşteki Şüpheli kavramı, hukuki süreçlerde karşılaşılan özel bir durumu ifade eder. Bu durum, bir kişinin aynı hukuki süreç içinde hem müşteki (mağdur) hem de şüpheli (suçlamaya konu olan kişi) olarak yer alması anlamına gelir. Böyle bir senaryo, genellikle karmaşık davalarda veya bir olayın birden fazla yönünün olduğu hukuki meselelerde karşımıza çıkabilir.
Örneğin, iki tarafın birbirine karşı karşılıklı suçlamalarda bulunduğu bir olayda, her iki taraf da diğerine karşı müşteki olarak hak iddia ederken, aynı zamanda birbirlerinin suçlamaları karşısında şüpheli konumuna düşebilir. Bu, özellikle aile içi şiddet, ticari anlaşmazlıklar veya trafik kazaları gibi durumlarda sıkça görülebilir.
Müşteki Şüphelinin Kavramı
- Karmaşık Hukuki Durumlar: Müşteki şüpheli durumları, genellikle hukuki sürecin karmaşık olduğu ve birden fazla olayın veya iddianın iç içe geçtiği durumlarda ortaya çıkar.
- Hak ve Sorumluluklar: Bu kişiler, hem müşteki hem de şüpheli olarak farklı haklara ve sorumluluklara sahiptir. Müşteki olarak haklarının korunması ve zararlarının tazmin edilmesi talep ederken, şüpheli olarak suçlamalara karşı savunma yapma hakkına sahiptirler.
- Yargılama Süreci: Müşteki şüphelinin yargılama sürecindeki konumu, sürecin adil ve objektif bir şekilde yürütülmesini gerektirir. Bu, hukuk sistemlerinde önemli bir meydan okuma oluşturabilir, çünkü her iki rolün gerektirdiği hakların dengelenmesi ve korunması gerekmektedir.
Hukuki Süreçte Dikkate Alınması Gereken Hususlar
- Adil Yargılanma Hakkı: Müşteki şüphelinin adil yargılanma hakkının korunması, hukuki sürecin en önemli unsurlarından biridir. Bu, her iki statüsüne ilişkin hakların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesini ve korunmasını gerektirir.
- Kanıt ve Delil Değerlendirme: Müşteki şüphelinin durumunda, delil ve kanıtların objektif bir şekilde değerlendirilmesi kritik öneme sahiptir. Bu süreç, suçlamaların ve savunmanın adil bir şekilde ele alınmasını sağlamalıdır.
- Psikolojik ve Sosyal Destek: Bu tür durumlar, bireyler üzerinde önemli psikolojik ve sosyal baskılar oluşturabilir. Dolayısıyla, müşteki şüphelilere yönelik psikolojik ve sosyal destek hizmetlerinin sağlanması önem taşır.
“Müşteki şüpheli” kavramı, hukukun karmaşık doğasını ve bireysel olayların hukuki süreçlerde nasıl farklı şekiller alabileceğini göstermektedir. Bu durum, yargı sistemlerinin adil, dengeli ve etkili bir şekilde işlemesi için dikkatli bir yaklaşım ve detaylı bir değerlendirme gerektirir.
Müşteki Hakları ve Yükümlülükleri
Müşteki hakları ve yükümlülükleri, hukuki süreçlerde adaletin sağlanması ve mağdurların korunması açısından büyük önem taşır. Müştekinin hakları, genellikle bilgilendirilme, korunma, adil yargılanma ve tazminat talep etme gibi temel unsurları içerir. Yükümlülükler ise, hukuki sürecin doğruluğunu ve adil bir şekilde ilerlemesini sağlamak için müştekinin uyması gereken kurallar ve prosedürlerden oluşur.
Müşteki Hakları
- Bilgilendirilme Hakkı: Müştekiler, dava süreci hakkında düzenli olarak bilgilendirilme hakkına sahiptir. Bu hak, davanın hangi aşamada olduğu, alınan kararlar ve dava ile ilgili önemli gelişmeler hakkında bilgi edinmeyi kapsar.
- Korunma Hakkı: Suç mağdurlarının korunması, özellikle şiddet ve tehdit içeren suçlarda önemlidir. Müştekiler, fiziksel ve psikolojik zararlardan korunma hakkına sahiptir. Bu, tanıklık yapacakları zaman anonim kalma, güvenli yerlerde saklanma veya şüpheli ile karşılaşmamalarını sağlayacak tedbirler alınmasını içerebilir.
- Adil Yargılanma Hakkı: Müştekiler, dava sürecinde adil bir şekilde muamele görme ve haklarının korunması hakkına sahiptir. Bu hak, etkili bir savunma yapma, tanıklarını dinletme ve delil sunma fırsatlarını içerir.
- Tazminat Talep Etme Hakkı: Suç veya haksız fiil sonucu zarara uğrayan müştekiler, zararlarının tazmin edilmesini talep edebilirler. Bu, maddi zararların yanı sıra manevi tazminat taleplerini de kapsayabilir.
Müşteki Yükümlülükleri
- Doğruluk ve Şeffaflık: Müştekilerin, hukuki süreçte sunacakları bilgi ve delillerin doğru ve eksiksiz olması beklenir. Yanıltıcı bilgi vermek, adaletin sağlanmasını zorlaştırabilir.
- İşbirliği Yapma: Müştekilerin, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinde yetkili makamlarla işbirliği yapmaları gerekmektedir. Bu, tanık olarak ifade verme ve sorulan sorulara doğru yanıtlar verme yükümlülüğünü içerir.
- Usul Kurallarına Uyum: Hukuki süreçler, belirli usul kuralları çerçevesinde ilerler. Müştekilerin, bu kurallara uyum göstermesi ve belirlenen süreler içinde gerekli adımları atması beklenir.
Müşteki hakları ve yükümlülükleri, hukukun temel ilkesi olan adil yargılanma hakkının bir parçasıdır. Adaletin etkin bir şekilde işlemesi, hem müştekilerin haklarının korunması hem de yükümlülüklerine uyum göstermeleri ile mümkündür. Bu dengenin sağlanması, hukuki süreçlerin adil, şeffaf ve etkili bir şekilde yürütülmesini garantiler.
Müştekinin Hukuki Süreçteki Rolü
Müştekinin hukuki süreçteki rolü, adaletin sağlanmasında kritik bir öneme sahiptir. Bu rol, suçun soruşturulmasından mahkeme sürecine ve hatta tazminatın alınmasına kadar geniş bir yelpazede değişiklik gösterir. Müştekinin aktif katılımı, suçun aydınlatılması, faillerin adalete teslim edilmesi ve mağdurun haklarının korunması açısından temel bir faktördür. Aşağıda, müştekinin hukuki süreçteki rolüne dair önemli başlıklar ele alınmıştır.
Suç Duyurusunda Bulunma ve Şikâyet
Müştekinin hukuki süreçteki rolü, genellikle suç duyurusunda bulunması veya şikâyetçi olması ile başlar. Bu eylem, yetkili makamların suçu araştırmasını ve soruşturma başlatmasını tetikler. Müşteki, olayla ilgili bilgi, belge ve delilleri sunarak soruşturmanın yönlendirilmesinde aktif bir role sahip olabilir.
Soruşturma Sürecine Katılım
Müştekinin soruşturma sürecine katılımı, suçun aydınlatılması ve faillerin belirlenmesinde önemli bir etkendir. Müşteki, tanık olarak ifade verebilir, olay yerindeki gözlemlerini paylaşabilir ve delil olarak kullanılabilecek bilgi veya materyalleri sağlayabilir.
Adli Süreçte Müdahillik ve Temsil
Birçok hukuk sistemine göre, müştekinin dava sürecine müdahil olma ve kendi adına veya avukat aracılığıyla temsil edilme hakkı vardır. Müdahillik, müştekinin davanın taraflarından biri olarak kabul edilmesi ve dava sürecinde aktif bir rol alabilmesi anlamına gelir. Bu, müştekiye, dava dosyasına erişim, mahkemede tanıkların sorgulanmasına katılma ve delilleri değerlendirme imkanı verir.
Tazminat ve Zararın Giderilmesi Talepleri
Müşteki, uğradığı zararın tazmin edilmesini talep edebilir. Bu, suç veya haksız fiil sonucu meydana gelen maddi zararların yanı sıra manevi zararların da giderilmesini içerebilir. Müştekinin tazminat talebi, genellikle ceza davasıyla birlikte yürütülen medeni hukuk prosedürleri aracılığıyla değerlendirilir.
Müşteki Koruması ve Destek Hizmetleri
Müşteki koruması ve destek hizmetleri, suç mağdurlarının haklarının korunması, onlara yönelik şiddetin önlenmesi ve mağdurların hukuki süreçte adil bir şekilde temsil edilmelerini sağlama amacı taşır. Bu hizmetler, müştekilerin fiziksel, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamayı hedefler. Müşteki koruma ve destek mekanizmaları, ulusal yasalar ve uluslararası anlaşmalarla düzenlenmiş olup, geniş bir yelpazede hizmet ve tedbirleri kapsar:
Psikolojik ve Sosyal Destek Hizmetleri
- Psikolojik Danışmanlık ve Terapi: Suç mağdurlarına yönelik psikolojik danışmanlık ve terapi hizmetleri, travma sonrası stres bozukluğu, anksiyete ve diğer psikolojik etkilerin üstesinden gelmelerine yardımcı olur.
- Sosyal Hizmetler: Müştekilere yönelik sosyal destek hizmetleri, konut, istihdam, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim gibi temel ihtiyaçların karşılanmasına yardımcı olur.
Hukuki Destek ve Danışmanlık Hizmetleri
- Hukuki Danışmanlık: Müştekilere, hukuki süreç hakkında bilgi verilmesi, hakları ve mümkün olan hukuki seçenekler hakkında danışmanlık yapılması.
- Temsil ve Avukatlık Hizmetleri: Müştekilerin mahkeme sürecinde adil bir şekilde temsil edilmesini sağlamak için avukatlık hizmetleri sunulur. Bazı durumlarda, bu hizmetler devlet tarafından finanse edilebilir.
Koruma Tedbirleri
- Gizlilik ve Anonimlik: Müştekilerin kimliklerinin korunması, özellikle cinsel suçlar ve aile içi şiddet vakalarında önemlidir. Tanık koruma programları ve mahkeme süreçlerinde anonimlik sağlanabilir.
- Fiziksel Koruma: Tehdit altındaki müştekilere polis koruması veya güvenli sığınaklar gibi fiziksel koruma tedbirleri sunulabilir.
Eğitim ve Bilgilendirme Programları
- Haklar ve Hizmetler Hakkında Bilgilendirme: Müştekilerin hakları ve kendilerine sunulan destek hizmetleri hakkında bilgilendirilmesi, onların bu hizmetlerden faydalanabilmesi için önemlidir.
- Toplumsal Farkındalık Programları: Toplumun suç mağdurlarına yönelik tutumlarının iyileştirilmesi ve mağdurlara yönelik stigmanın azaltılması için farkındalık programları düzenlenir.
Finansal Destek ve Tazminat
- Tazminat Programları: Suç nedeniyle maddi zarara uğrayan müştekilere yönelik tazminat ödemeleri, maddi kayıpların giderilmesine yardımcı olur.
- Acil Yardım Fonları: Acil ihtiyaçların karşılanması için müştekilere finansal destek sağlanabilir.
Müşteki koruması ve destek hizmetleri, suç mağdurlarının hukuki süreç boyunca korunmasını, desteklenmesini ve adaletin sağlanmasını amaçlar. Bu hizmetler, müştekilerin topluma yeniden entegrasyonunu kolaylaştırır ve suçun uzun vadeli etkilerinin üstesinden gelmelerine yardımcı olur. Hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve uluslararası örgütler, bu hizmetlerin sunulması ve geliştirilmesinde önemli rol oynar.
Müşteki ile İlgili Güncel Tartışmalar ve Sorunlar
Müşteki ile ilgili güncel tartışmalar ve sorunlar, hukukun çeşitli alanlarında sürekli evrim geçiren ve toplumsal değişimlerle birlikte şekillenen dinamikler tarafından belirlenir. Bu tartışma ve sorunlar, müştekilerin haklarının daha iyi korunması, adalet sürecinin etkinliğinin artırılması ve mağdurların ihtiyaçlarının daha iyi anlaşılması hedefiyle ele alınır. Aşağıda, bu konuda öne çıkan bazı güncel meseleler sıralanmıştır:
Dijital Suçlar ve Mahremiyet İhlalleri
Dijitalleşme ve internetin yaygınlaşmasıyla birlikte, çevrimiçi taciz, kimlik hırsızlığı, siber zorbalık ve dijital mahremiyet ihlalleri gibi yeni suç türleri ortaya çıkmıştır. Bu suçların müştekileri, çoğu zaman geleneksel hukuki mekanizmaların yetersiz kaldığı bir mağduriyet yaşarlar. Dijital suçlarla mücadelede yeni yasal çerçevelerin oluşturulması ve müştekilerin korunması için güncel teknolojilere uygun çözümlerin geliştirilmesi önemli bir tartışma konusudur.
Cinsel Suçlarda Müşteki Koruma
Cinsel suçlarda müştekilerin korunması, uluslararası hukukta ve ulusal yasalarda önemli bir yer tutar. Bu alanda, müştekilerin ifşa edilmesi, yargılama sürecinde maruz kaldıkları ikincil viktimizasyon (mağduriyetin yeniden yaşanması) ve toplumsal damgalanma gibi sorunlar ön plana çıkmaktadır. Cinsel suç mağdurlarının mahremiyetinin korunması ve onlara yönelik duyarlı bir yaklaşım benimsenmesi, hukuki reformların ve politika geliştirmelerin odak noktası olmaya devam etmektedir.
Tazminat ve Zararın Giderilmesi
Müştekilerin uğradıkları zararların tazmin edilmesi ve adaletin sağlanması, hukukun temel amaçlarından biridir. Ancak, tazminat süreçlerinin karmaşıklığı, yetersiz tazminat miktarları ve uzun yargılama süreçleri gibi faktörler, mağdurların adalet arayışını zorlaştırmaktadır. Bu alandaki güncel tartışmalar, daha etkili tazminat mekanizmalarının geliştirilmesi ve müştekilerin zararlarının hızlı ve adil bir şekilde giderilmesi üzerine yoğunlaşmaktadır.
Çocuk Müştekiler ve Özel Koruma İhtiyacı
Çocuk müştekiler, özellikle şiddet, istismar ve ihmal vakalarında, özel koruma ve destek ihtiyacı içindedir. Çocukların hassasiyeti ve kırılganlığı, onların haklarının korunması ve hukuki süreçte özel düzenlemelere ihtiyaç duyulduğu anlamına gelir. Çocuk müştekilerin korunması, onlara uygun destek hizmetlerinin sağlanması ve adalet sürecinde çocuk dostu yaklaşımların benimsenmesi, önemli bir hukuki ve toplumsal mesele olarak karşımıza çıkar.
Uluslararası Hukukta Müşteki Hakları
Uluslararası çatışmalar, terörizm ve insan hakları ihlalleri bağlamında müştekilerin haklarının korunması, uluslararası hukukun önemli bir alanıdır. Uluslararası Ceza Mahkemesi gibi kurumlar aracılığıyla müştekilerin haklarının korunması, adaletin sağlanması ve uluslararası suçlara karşı etkili bir mücadele yürütülmesi, küresel ölçekte devam eden tartışmalar arasındadır.
Müşteki ile ilgili güncel tartışmalar ve sorunlar, hukuki süreçlerin ve toplumsal değerlerin sürekli değişim içinde olduğunu göstermektedir. Bu konular, hukuki reformların, politika geliştirmelerin ve toplumsal farkındalığın önemini vurgular. Hukukun adaleti sağlama amacına ulaşabilmesi için müştekilerin korunması ve desteklenmesi, sürekli geliştirilmesi gereken bir alan olarak kalmaya devam etmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Bu araştırma, müşteki kavramının hukuki temellerini, tarihsel gelişimini, hukuki süreçteki rolünü, koruma ve destek hizmetlerini, güncel tartışmaları ve sorunları kapsamlı bir şekilde incelemiştir. Bulgular, müşteki haklarının korunması ve güçlendirilmesinin, adaletin sağlanması ve hukukun temel amaçlarına ulaşabilmesi için kritik öneme sahip olduğunu göstermiştir. Dijital çağın getirdiği yeni suç türleri, cinsel suçlarda müşteki korumasının önemi, tazminat ve zararın giderilmesi süreçlerindeki zorluklar, çocuk müştekilerin özel koruma ihtiyacı ve uluslararası hukukta müşteki haklarının korunması gibi konular, güncel tartışma ve sorunların merkezinde yer almaktadır.
Mevcut Yasal Düzenlemelerin Analizi ve Eksikliklerin Belirlenmesi
Analiz edilen mevcut yasal düzenlemeler, müşteki haklarının korunmasına yönelik önemli hükümler içermekle birlikte, çeşitli eksiklikler barındırdığı tespit edilmiştir. Özellikle dijital suçlar, çocuk müştekilerin korunması ve cinsel suç mağdurlarına yönelik yeterli destek mekanizmalarının sağlanması alanlarında geliştirmelere ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, tazminat ve zararın giderilmesi süreçlerinin basitleştirilmesi ve hızlandırılması, müştekilerin adalet arayışını kolaylaştıracaktır.
Müşteki Haklarının Güçlendirilmesi için Öneriler
- Yasal Reformlar: Dijital suçlar, cinsel suçlar ve çocuk müştekilere yönelik özel koruma ihtiyacını ele alan yasal reformların yapılması. Bu reformlar, modern suç türlerine ve mağdurların ihtiyaçlarına uygun hükümler içermelidir.
- Koruma ve Destek Hizmetlerinin Genişletilmesi: Müştekilere yönelik psikolojik, sosyal ve hukuki destek hizmetlerinin kapsamının genişletilmesi ve kolay erişilebilir hale getirilmesi. Özellikle şiddet ve cinsel suç mağdurlarına yönelik destek mekanizmaları güçlendirilmelidir.
- Tazminat Süreçlerinin Basitleştirilmesi: Müştekilerin uğradıkları zararların tazmin edilmesi süreçlerinin basitleştirilmesi ve hızlandırılması için mekanizmaların geliştirilmesi.
- Eğitim ve Farkındalık Programları: Hukuk profesyonelleri, yargı mensupları ve kamuoyu için müşteki hakları ve koruma mekanizmaları konusunda eğitim ve farkındalık programlarının düzenlenmesi.
- Uluslararası İşbirliği: Müşteki haklarının korunması konusunda uluslararası işbirliğinin güçlendirilmesi ve iyi uygulamaların paylaşılması. Bu, özellikle uluslararası suçlar ve insan hakları ihlalleri bağlamında önem taşımaktadır.
Araştırma, müşteki haklarının korunması ve güçlendirilmesinin, adaletin sağlanması, hukuki süreçlerin etkinliğinin artırılması ve mağdurların topluma yeniden entegrasyonu için elzem olduğunu vurgulamaktadır. Bu önerilerin hayata geçirilmesi, müştekilerin haklarının daha iyi korunmasına ve hukuki süreçlerin daha adil bir şekilde işlemesine katkıda bulunacaktır.
