Giriş
Eşya hukuku, kişilerin eşya üzerindeki hâkimiyetini ve bu hâkimiyetten doğan hak ve yetkileri düzenleyen bir hukuk dalıdır. Bu düzenlemenin temelinde, eşyanın ne olduğu, sınırlarının nerede başlayıp nerede bittiği ve hangi unsurların o eşyanın ayrılmaz bir parçası sayıldığı gibi temel sorular yatar. İşte bu sorulardan en önemlilerinden birine cevap veren kavram, “Mütemmim Cüz” veya modern ifadesiyle “Bütünleyici Parça”dır.
Mütemmim cüz kavramı, bir eşyanın hukuki kaderini belirleyen, onunla o kadar sıkı bir bağ içinde olan ve ondan ayrıldığında ya kendisinin ya da ana eşyanın kimliğini, niteliğini veya ekonomik değerini esaslı surette kaybedeceği parçaları ifade eder. Bu ilke, bir eşyanın hangi unsurlarla bir bütün olarak kabul edileceğini ve bu bütün üzerindeki ayni hakların (mülkiyet, rehin, irtifak vb.) kapsamını belirlemesi açısından hayati bir öneme sahiptir.
Bu hukuki incelemede, mütemmim cüz kavramının tanımı, Türk Medeni Kanunu’ndaki yasal dayanağı, bir parçanın bütünleyici parça sayılmasının şartları, bu nitelendirmenin doğurduğu hukuki sonuçlar ve Yargıtay kararlarındaki somut uygulama örnekleri detaylı şekilde analiz edilmektedir.
Mütemmim Cüz Kavramının Tanımı ve Yasal Dayanağı
Mütemmim cüz, Türk Medeni Kanunu’nun 684. maddesinde tanımlanmıştır.
TMK m. 684 – Alıntı Metin
“Bir şeye malik olan kimse, o şeyin bütünleyici parçalarına da malik olur.
Bütünleyici parça, yerel âdetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılamayan şeydir.”
Bu tanım doğrultusunda, bir parçanın mütemmim cüz sayılabilmesi için iki unsurun birlikte gerçekleşmesi gerekir:
İç Bağlantı (Sıkı Fiziksel Bağ – Tahribatsız Ayrılamama)
Dış Bağlantı (Yerel Âdete Göre Temel Unsur Olma)
Bu şartlardan yalnızca birinin varlığı yeterli değildir; ikisi birlikte aranır.
Mütemmim Cüz Olmanın Şartları ve Örnekler
İç Bağlantı – Tahribatsız Ayrılamama
Bir parçanın asıl şeyden ayrılması, ya asıl şeye ya da parçaya esaslı zarar veriyorsa, bu parça mütemmim cüzdür.
Örnekler:
Bir binanın duvarları, temeli, çatı karkası, pencereler ve kapılar
Bir otomobilin motoru, şasisi, kaporta unsurları
Bir ağacın dalları ve kökleri
Mütemmim cüz olmayan örnek:
Bir evdeki avize veya duvara asılı tablo; tahribatsız ayrılabilir, bu nedenle teferruat niteliğindedir.
Dış Bağlantı – Yerel Âdete Göre Temel Unsur Olma
Parçanın toplum tarafından asıl şeyin temel, vazgeçilmez bir unsuru olarak görülmesi gerekir.
Örnekler:
Bir evin su ve kalorifer tesisatı
Bir fabrikanın ana üretim hattını oluşturan zemine sabit makineleri
Bir geminin motoru
Mütemmim cüz olmayan örnek:
Bir aracın radyosu veya navigasyon cihazı—aracın amacını gerçekleştirmesi için temel unsur sayılmaz.
Mütemmim Cüz Olmanın Hukuki Sonuçları
Mütemmim cüz olmanın tüm sonuçları “asıl şeye tabi olma” ilkesi etrafında şekillenir.
Tek Mülkiyet İlkesi
Bütünleyici parça bağımsız mülkiyetin konusu olamaz.
Asıl şeye sahip olan, otomatik olarak bütünleyici parçaya da sahip olur.
Ayrı Ayni Hakka Konu Olamama
Mütemmim cüz üzerinde bağımsız rehin, intifa gibi haklar kurulamaz.
Örneğin bir binaya kurulan ipotek, tüm bütünleyici parçaları kendiliğinden kapsar.
Ayrı Hukuki İşleme Konu Olamama
Parça asıl şeyden bağımsız olarak satılamaz, bağışlanamaz, kiralanamaz.
Bunun yapılabilmesi için önce fiilen sökülüp bağımsız eşya niteliği kazanması gerekir.
Hacizde Birliktelik
Asıl şey haczedildiğinde mütemmim cüzler de haczedilmiş sayılır.
Yargıtay 14. Hukuk Dairesi Kararı (E. 2016/14016, K. 2020/293, T. 14.01.2020)
“TMK m. 684 uyarınca, bir şeye malik olan kimse o şeyin bütünleyici parçalarına da malik olur.
Bütünleyici parça, asıl şeyin temel unsuru olup, ondan ayrılması durumunda asıl şeyin veya kendisinin zarara uğrayacağı parçadır.
Bu niteliği gereği, bütünleyici parça asıl şeyden ayrı olarak temlik edilemez, üzerinde ayni hak kurulamaz.
Taşınmaz üzerindeki yapı, MK m. 728 uyarınca arazinin bütünleyici parçasıdır ve arazinin mülkiyetine tabidir.
Bu nedenle, arazi üzerindeki binanın ayrı bir mülkiyeti söz konusu olamaz.”
Mütemmim Cüz ve Eklenti (Teferruat) Arasındaki Fark
| Özellik | Mütemmim Cüz (Bütünleyici Parça) | Eklenti (Teferruat) |
|---|---|---|
| Hukuki Durum | Asıl şeyden bağımsız varlığı yoktur | Bağımsız bir eşyadır |
| Bağlantı | Fiziksel ve işlevsel iç bağ | Ekonomik ve dışsal bağ |
| Ayrılma | Tahribatsız ayrılamaz | Kolayca ayrılabilir |
| Mülkiyet | Ayrı mülkiyet konusu olamaz | Ayrı mülkiyet konusu olabilir |
| Kanuni Dayanak | TMK m. 684 | TMK m. 686 |
| Örnek | Bina duvarı, motor | Otel mobilyası, traktör |
Bu ayrım, özellikle haciz, ipotek, tasarruf işlemleri ve mülkiyetin kapsamı bakımından kritik öneme sahiptir.
Sonuç
Mütemmim cüz kavramı, eşya hukukunda fiziki ve ekonomik bütünlüğü koruyan temel bir ilkedir. Bir eşyanın ayrılmaz parçası olduğu kabul edilen unsurların hukuki kaderi, asıl eşyanın kaderine bağlıdır. Bu nedenle:
Ayrı mülkiyet konusu yapılamazlar,
Asıl eşya üzerindeki ayni haklara otomatik olarak dahil olurlar,
Ayrı hukuki işleme konu edilemezler.
Bir parçanın mütemmim cüz olup olmadığı, hem tahribatsız ayrılamama ölçütüyle hem de yerel âdete göre temel unsur olma kriteriyle belirlenir. Yargıtay içtihatları bu ilkenin sınırlarını somutlaştırarak uygulamada hukuki güvenliği sağlar.
