Giriş
Şirket birleşme ve devralmaları (Mergers & Acquisitions – M&A), şirketlerin büyüme stratejileri kapsamında sıkça başvurdukları kurumsal işlemler arasındadır. Birleşme, iki veya daha fazla şirketin tek bir çatı altında toplanması iken, devralma, bir şirketin başka bir şirketin kontrolünü ele geçirmesiyle gerçekleşir.
Bu işlemler, ticari rekabet gücünü artırmak, yeni pazarlara açılmak veya operasyonel verimliliği artırmak amacıyla yapılabilir. Ancak, şirket birleşme ve devralmaları yalnızca ticari değil, aynı zamanda hukuki açıdan da dikkatle yönetilmesi gereken karmaşık süreçlerdir. Sürecin hukuka uygun ilerlemesi için ticaret hukuku, rekabet hukuku, vergi mevzuatı ve sözleşme hukuku gibi çeşitli alanlarda detaylı inceleme yapılması gerekmektedir.
Bu makalede, şirket birleşme ve devralmalarında hukuki süreçler, dikkat edilmesi gereken hususlar ve hukuki riskleri minimize etmek için alınması gereken önlemler detaylı şekilde ele alınacaktır.
1. Şirket Birleşme ve Devralmalarının Hukuki Temelleri
Şirket birleşme ve devralmaları, Türk Ticaret Kanunu (TTK), Rekabet Hukuku ve Vergi Mevzuatı kapsamında düzenlenmektedir.
Türk Ticaret Kanunu (TTK) Madde 136-158, birleşme ve devralma süreçlerini kapsamlı şekilde düzenler. Buna göre, birleşen veya devralınan şirketlerin hak ve borçları devredilir ve tarafların ticari faaliyetleri yeniden şekillenir.
Rekabet Hukuku, özellikle büyük ölçekli birleşme ve devralmalarda devreye girer. Rekabet Kurumu, piyasa yapısını etkileyecek işlemleri inceleyerek rekabetin korunmasını sağlar.
Vergi Hukuku, birleşme ve devralma işlemlerinde şirketlerin devralma sonrası vergi yükümlülüklerini ve vergi avantajlarını belirler. Vergisel riskler önceden değerlendirilerek birleşmenin mali yükü minimize edilmelidir.
Bu hukuki temeller çerçevesinde birleşme ve devralma süreçleri, şirketlerin finansal, ticari ve operasyonel geleceğini doğrudan etkileyen önemli süreçlerdir.
2. Şirket Birleşme ve Devralmalarının Türleri
2.1. Şirket Birleşmeleri (Mergers)
Birleşme, iki veya daha fazla şirketin tek bir hukuki yapı altında toplanmasıdır. Birleşme türleri şunlardır:
- Yeni kuruluş yoluyla birleşme: İki veya daha fazla şirketin feshedilerek yeni bir şirketin kurulmasıdır.
- Devralma yoluyla birleşme: Bir şirketin diğerini devralarak faaliyetlerine devam etmesi ve devralınan şirketin tüzel kişiliğinin sona ermesidir.
2.2. Şirket Devralmaları (Acquisitions)
Devralma, bir şirketin başka bir şirketin hisselerini veya varlıklarını satın alarak kontrolü ele geçirmesidir. Devralma türleri şu şekildedir:
- Hisse devralmaları: Bir şirketin hisselerinin belirli bir oranını veya tamamını satın alarak mülkiyet değişikliğinin gerçekleşmesidir.
- Varlık devralmaları: Bir şirketin belirli varlıklarını (gayrimenkul, marka, patent vb.) satın alarak faaliyetine devam etmesidir.
Birleşme ve devralma sürecinde, hangi modelin uygulanacağına bağlı olarak hukuki ve finansal riskler analiz edilmelidir.
3. Şirket Birleşme ve Devralmalarında Hukuki Süreçler
Birleşme ve devralma süreçlerinde hukuki prosedürlerin eksiksiz yerine getirilmesi, tarafların ilerleyen süreçlerde hukuki ihtilaflarla karşılaşmasını önler. Hukuki süreç beş temel aşamada ele alınır:
3.1. Ön Değerlendirme ve Hukuki İnceleme (Due Diligence)
Birleşme veya devralma sürecinde en kritik aşamalardan biri hukuki ve finansal incelemedir. Due diligence sürecinde şu unsurlar değerlendirilir:
- Şirketin mali tabloları, borçları ve vergi yükümlülükleri
- Hisse yapısı ve ortaklık sözleşmeleri
- Devralınan şirketin hukuki riskleri (devam eden davalar, sözleşme yükümlülükleri)
- Çalışan sözleşmeleri ve iş hukuku yükümlülükleri
Ön değerlendirme sürecinde şirketin mevcut hukuki riskleri analiz edilir ve olası sorunlar belirlenerek tarafların hakları güvence altına alınır.
3.2. Sözleşmelerin Hazırlanması ve Müzakere Süreci
Birleşme veya devralma sürecinde, taraflar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuki belgeler hazırlanır.
- Hisse Satış ve Devir Sözleşmesi: Hisselerin devriyle ilgili hükümleri içerir.
- Birleşme Sözleşmesi: Şirketlerin birleşme koşullarını ve birleşme sonrası yeni yapıyı tanımlar.
- Rekabet Hukuku ve İzin Başvuruları: Büyük ölçekli birleşmelerde, Rekabet Kurumu’na bildirim yapılması gerekir.
Sözleşmelerin eksiksiz hazırlanması, tarafların yükümlülüklerini netleştirerek ileride doğabilecek anlaşmazlıkları önler.
3.3. Yetkili Mercilere Bildirim ve Onay Süreci
Birleşme veya devralma süreci tamamlanmadan önce, ilgili düzenleyici kurumlardan onay alınması gereklidir:
- Rekabet Kurumu’na başvuru yapılır (Belli büyüklüğe ulaşan birleşmeler için zorunludur).
- Ticaret Sicili’ne bildirim yapılır ve resmi tescil işlemleri tamamlanır.
- Vergi Dairesi’ne, SGK’ya ve diğer resmi kurumlara birleşme bildirimi yapılır.
Onay sürecinde gecikmelerin yaşanmaması için başvuruların eksiksiz yapılması ve hukuki sürecin dikkatle takip edilmesi gereklidir.
3.4. Birleşme veya Devralma Sonrası Hukuki İşlemler
Birleşme veya devralma tamamlandıktan sonra şirketlerin yeni yapıya uyum sağlaması için çeşitli düzenlemeler yapılmalıdır.
- Yeni ticaret unvanı ve yönetim yapısı belirlenir.
- Sözleşmeler ve iş anlaşmaları yeni şirket adına güncellenir.
- Çalışanların hakları korunarak iş sözleşmeleri gözden geçirilir.
- Mali yükümlülükler yerine getirilerek vergi ve sigorta işlemleri tamamlanır.
Şirketlerin birleşme sonrası operasyonlarını sorunsuz sürdürmesi için hukuki uyum süreci titizlikle yürütülmelidir.
4. Birleşme ve Devralmalarda Dikkat Edilmesi Gereken Hukuki Riskler
Birleşme ve devralmalarda hukuki riskler tarafların ilerleyen süreçlerde ticari ve finansal kayıplar yaşamasına neden olabilir.
- Sözleşme ihlalleri ve yükümlülüklerin yerine getirilmemesi
- Devralınan şirketin geçmiş borçları ve vergi yükümlülükleri
- Çalışanların iş sözleşmelerinden doğan tazminat yükümlülükleri
- Rekabet hukukuna aykırılık nedeniyle idari para cezaları
Bu risklerin önüne geçmek için sözleşmelerin titizlikle hazırlanması, hukuki incelemenin detaylı yapılması ve yasal prosedürlerin eksiksiz tamamlanması gerekmektedir.
Sonuç
Şirket birleşme ve devralmaları, şirketlerin büyüme stratejilerinin bir parçası olarak önemli fırsatlar sunarken, hukuki süreçlerin eksiksiz yürütülmesi gereken karmaşık işlemler arasında yer almaktadır. Türk Ticaret Kanunu, Rekabet Hukuku ve Vergi Mevzuatı çerçevesinde hukuki süreçlerin eksiksiz yürütülmesi, birleşme veya devralma sonrası riskleri en aza indirir ve sürecin sorunsuz tamamlanmasını sağlar.