GİRİŞ
Anonim şirketler, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, ortaklarının sorumluluğu koydukları sermaye ile sınırlı olan ticaret şirketleridir. Gelişen ekonomi ve büyüyen ticaret hacmi, anonim şirketlerin hukuki işlemlerinin giderek karmaşık hale gelmesine neden olmaktadır. Şirketlerin ticari faaliyetlerini hukuka uygun bir şekilde yürütmesi, sözleşmelerini güvence altına alması, hukuki uyuşmazlıkları en aza indirmesi ve olası yasal riskleri bertaraf etmesi açısından profesyonel hukuki desteğe ihtiyacı vardır.
Bu bağlamda, Türk hukukunda belirli şartları taşıyan anonim şirketler için avukat bulundurma zorunluluğu getirilmiştir. 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun 35. maddesi, belirli büyüklükteki anonim şirketlerin bir avukat ile sürekli çalışma zorunluluğunu düzenlemektedir.
Bu çalışmada, anonim şirketlerin avukat bulundurma zorunluluğunun hukuki dayanakları, bu yükümlülüğe uymamanın yaptırımları ve uygulamada karşılaşılan sorunlar detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. ANONİM ŞİRKETLERDE AVUKAT BULUNDURMA ZORUNLULUĞUNUN HUKUKİ DAYANAĞI
1.1. 1136 Sayılı Avukatlık Kanunu’nun 35. Maddesi
Anonim şirketler için avukat bulundurma zorunluluğu, 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun 35. maddesinin üçüncü fıkrasında şu şekilde düzenlenmiştir:
“Türk Ticaret Kanununda ön görülen esas sermaye miktarının beş katı veya daha fazla sermayesi bulunan Anonim şirketler, sözleşmeli bir avukat bulundurmak zorundadır.”
Bu düzenleme ile:
- Belli bir sermaye büyüklüğüne ulaşmış anonim şirketlerin, bir avukat ile sürekli çalışması gerektiği hükme bağlanmıştır.
- Şirketler, avukatları ile sözleşme yaparak hukuki danışmanlık ve temsil hizmetlerini güvence altına almak zorundadır.
1.2. Ticaret Kanunu ve Avukatlık Kanunu Açısından Değerlendirme
Türk Ticaret Kanunu, şirketlerin hukuki işlem güvenliğini artırmayı ve ticaretin hukuka uygun şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Avukatlık Kanunu’nun ilgili hükmü de bu genel ilkeyle uyumludur ve büyük ölçekli şirketlerde profesyonel hukuki destek alınmasını zorunlu kılmaktadır.
Bu düzenleme, şu amaçları taşımaktadır:
- Şirketlerin sözleşmelerini ve hukuki işlemlerini daha güvenli hale getirmek,
- Olası hukuki riskleri önceden tespit edip önlem almak,
- Şirketlerin dava süreçlerinde hukuki destek almasını sağlamak,
- Ticari faaliyetlerin daha öngörülebilir ve hukuka uygun yürütülmesini garanti altına almak.
2. AVUKAT BULUNDURMA ZORUNLULUĞUNA UYMAMANIN YAPTIRIMLARI
Anonim şirketlerin avukat bulundurma zorunluluğuna uymamaları durumunda yaptırımlar, Avukatlık Kanunu’nun 35. maddesi kapsamında düzenlenmiştir.
2.1. İdari Para Cezası
Zorunluluk kapsamında avukat bulundurmayan anonim şirketler için Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından
Sözleşmeli avukat tayin etmedikleri her ay için, sanayi sektöründe çalışan onaltı yaşından büyük işçiler için suç tarihinde yürürlükte bulunan, asgarî ücretin iki aylık brüt tutarı kadar idarî para cezası verilir
Örneğin, bir anonim şirketin 6 ay boyunca avukat bulundurmadığı tespit edilirse, şirkete toplamda 6 aylık ceza kesilebilir.
2.2. Hukuki İşlemlerin Geçersizliği ve Olası Riskler
- Avukatsız yürütülen işlemlerde, şirketlerin hukuki hatalar yapma ihtimali artar.
- Sözleşmelerin eksik veya hatalı hazırlanması halinde, şirketin aleyhine hukuki uyuşmazlıklar doğabilir.
- Şirketin taraf olduğu davalarda avukat olmaması, savunma hakkını zayıflatabilir ve davanın kaybedilmesine neden olabilir.
Bu nedenle, şirketlerin yalnızca cezai yaptırımlardan kaçınmak için değil, hukuki güvenliği sağlamak adına da avukat bulundurma zorunluluğuna uyması büyük önem taşımaktadır.
3. AVUKAT BULUNDURMA ZORUNLULUĞUNUN UYGULAMADA YARATTIĞI SORUNLAR
Her ne kadar avukat bulundurma zorunluluğu şirketler için hukuki güvenlik sağlamak amacıyla düzenlenmiş olsa da, uygulamada bazı sorunlara yol açmaktadır.
3.1. Şirketlerin Avukat İstihdam Etmekten Kaçınması
Bazı anonim şirketler, bu yükümlülüğü yerine getirmekten kaçınarak cezai yaptırımları göze almakta veya zorunluluğu ihlal etmektedir. Bunun başlıca sebepleri şunlardır:
- Şirketlerin hukuki desteğe sürekli ihtiyaç duymadıklarını düşünmeleri,
- Avukat ücretlerini bir maliyet unsuru olarak görmeleri,
- Zorunluluk hakkında yeterince bilgi sahibi olmamaları.
Bu tür yanlış algılar, şirketlerin ilerleyen süreçlerde ciddi hukuki risklerle karşılaşmasına neden olabilmektedir.
3.2. Şirketlerin Avukatlarla Asgari Ücret Altında Anlaşma Yapmaya Çalışması
Bazı anonim şirketler, avukat bulundurma zorunluluğunu yerine getirirken, asgari ücret tarifesinin altında anlaşmalar yapmaya çalışarak Avukatlık Kanunu’na aykırı hareket etmektedir.
Türkiye Barolar Birliği tarafından belirlenen asgari avukatlık ücreti tarifesine uyulması zorunludur ve bunun altında bir ücretle anlaşmak hukuka aykırıdır.
3.3. Avukatların Şirketler Tarafından Yeterince Etkin Kullanılmaması
Şirketler her ne kadar avukat bulundurmak zorunda olsa da, bazı şirketler avukatlarını yalnızca resmi yükümlülükleri yerine getirmek için sözleşmeli olarak gösterip, fiili olarak hukuki hizmet almaktan kaçınmaktadır. Bu durum, avukatın yalnızca kağıt üzerinde bir zorunluluk olarak görülmesine neden olmaktadır.
Ancak, avukatların aktif olarak şirketin hukuki süreçlerine dahil edilmesi, şirketin uzun vadeli hukuki güvenliği açısından büyük önem taşımaktadır.
3.4. Avukatlık Ücretinin Belirlenme Kriterleri
Anonim şirketlerin avukat bulundurma zorunluluğu kapsamında avukat ile yapacakları sözleşmede, avukatlık ücretinin belirlenmesi belirli kriterlere göre şekillenir. Avukatlık ücreti, 1136 sayılı Avukatlık Kanunu, Türkiye Barolar Birliği Asgari Ücret Tarifesi ve taraflar arasında yapılan sözleşme hükümlerine göre belirlenir.
3.4.1. Türkiye Barolar Birliği Asgari Ücret Tarifesi
Türkiye Barolar Birliği (TBB), her yıl asgari avukatlık ücret tarifesi yayınlamakta olup, anonim şirketler için sözleşmeli avukat ücretinin bu tarifenin altında olmaması gerekmektedir. Taraflar, asgari ücretin üzerinde anlaşma sağlayabilir ancak altında bir ücret belirleyemezler.
3.4.2. Şirketin İş Hacmi ve Hukuki İşlem Yoğunluğu
- Şirketin ticari işlem hacmi, hukuki danışmanlık gereksinimi ve olası dava süreçleri, avukatlık ücretinin belirlenmesinde önemli bir faktördür.
- Büyük ölçekli ve uluslararası faaliyet gösteren anonim şirketlerin, daha fazla hukuki işleme ihtiyaç duyması nedeniyle avukatlarına daha yüksek bir ücret ödemesi beklenir.
3.4.3. Avukatın Tecrübesi ve Uzmanlık Alanı
Şirketin faaliyet alanına göre uzmanlaşmış bir avukatın ücreti, piyasa koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
3.4.4. Avukat ile Şirket Arasındaki Hizmet Kapsamı
- Avukatın, yalnızca danışmanlık hizmeti mi yoksa aynı zamanda dava takibi, sözleşme incelemesi ve icra işlemleri gibi ek hizmetler mi vereceği de ücretin belirlenmesinde önemli bir kriterdir.
- Şirketin avukattan beklediği hizmet kapsamına göre ücrette artış veya azalma olabilir.
3.4.5. Süreklilik Esası ve Çalışma Şekli
- Avukatın şirkette tam zamanlı mı yoksa belirli saatlerde mi çalışacağı da ücreti etkileyen bir faktördür.
- Sözleşmeli olarak ayda belirli günler hukuki destek sunan bir avukat ile, sürekli olarak çalışan bir avukatın alacağı ücret farklı olacaktır.
3.4.6. Taraflar Arasındaki Sözleşme Özgürlüğü
- Avukatlık sözleşmesi, tarafların serbest iradeleriyle belirleyebileceği şartlara dayanır.
- Ancak, sözleşme serbestisi çerçevesinde belirlenen ücretin, Barolar Birliği Asgari Ücret Tarifesi’nin altında olmaması zorunludur.
Bu kriterler çerçevesinde anonim şirketler, hem yasal yükümlülüklerini yerine getirmek hem de kaliteli hukuki hizmet alabilmek için uygun bir avukatlık ücreti belirlemelidir.
4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Anonim şirketlerin belirli bir büyüklüğe ulaştığında avukat bulundurma zorunluluğu, ticari faaliyetlerin hukuki güvence altında yürütülmesini sağlamak amacıyla düzenlenmiş bir yükümlülüktür. 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun 35/3 maddesi gereği, sermayesi 1.250.000 TL ve üzerindeki anonim şirketlerin bir avukat ile sözleşme yapmasını yada avukat çalıştırmasını zorunlu kılmaktadır. Bu durum anonim şirketlerin kanuna göre asgari sermaye miktarı yükseldiğinde değişiklik gösterecektir.
Bu düzenlemenin temel amacı, şirketlerin hukuki süreçlerini daha güvenilir hale getirmek, olası hukuki riskleri azaltmak ve ticari hayatın hukuka uygun şekilde işlemesini sağlamaktır. Ancak, uygulamada bazı şirketlerin avukat bulundurma yükümlülüğüne tam olarak uymadığı veya bu yükümlülüğü şeklen yerine getirdiği görülmektedir.
Şirketlerin, cezai yaptırımlardan kaçınmanın ötesinde, uzun vadeli hukuki güvenlik sağlamak amacıyla avukatlarla etkin bir iş birliği içinde olmaları gerekmektedir. Bu bağlamda, hukuki danışmanlık hizmetlerinin yalnızca bir zorunluluk olarak değil, bir gereklilik olarak değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.