Çekin ödenmesi için çeki elinde bulunduran kişinin bankaya süresi içerisinde ibraz etmesi gerekmektedir. İbraz üzerine banka çekin bedelini ödemeden önce çek hesabı sahibinin hesapta parası olup olmadığını kontrol eder. Eğer çek sahibinin hesabında para varsa, ibraz eden kişiye çekin arkasına imza attırır ve çekin orijinalini alır, bedeli öder. Çekin Karşılıksız Çıkması durumunda hesapta para bulunmuyorsa veya yetecek miktarda para bulunmuyorsa farklı bir işlemlerin yapılması gerekmektedir.
- Şayet hesapta çek bedelini karşılamaya yetecek miktarda para yoksa yetecek miktarı çeki ibraz eden kişiye öder. Çekin orijinali bankada kalır ve çekin fotokopisini hamile geri teslim edilir. Hamil bu fotokopi ile çekte imzası bulunan diğer kişilere başvurma imkânına sahip olacaktır.
- Çek sahibinin hesabında para bulunmuyorsa ve bu çek şeklen geçerli bir çek olmakla birlikte bankaya ibraz süresi içerisinde ibraz edilmişse bankanın “karşılıksızdır işlemi” yapması gerekmektedir. Şartlar sağlanmaksızın karşılıksızdır işlemi yapılamaz. Karşılıksızdır işlemi yapılmayan bir çek için de kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip yoluna başvurulamaz. Karşılıksız işlemi için banka yetkilisi çekin arkasına ibraz edildiği tarihte karşılığı bulunmadığına dair kaşeyi vurduktan sonra çekin orijinalini çeki bankaya ibraz eden kişiye geri verir.
Çeke karşılıksızdır işlemi yaptıran kişi elde edemediği bedel için çeki düzenleyen kişiye, bankaya ve çekte imzası olan kişilere başvurma imkânına sahip olacaktır.
Karşılıksız Çek Bankanın Sorumluğu
Çekin karşılıksız çıkmasının banka açısından da sonuçları vardır ki bunun temel dayanak noktası da çek sahibi ile banka arasında imzalanan gayri nakdi kredi sözleşmesidir. Çek Kanunu m.3 uyarınca çek karşılıksız çıkarsa ilgili banka belirli bir meblağ ödemek durumunda kalacaktır. Kanunun belirtmiş olduğu tutar “1.000 TL’dir” ancak her yıl bu tutar artmaktadır ve şuan için güncel tutar “2030 TL’ dir.” Bu tutarın ilgili bankadan istenebilme süresi çekin basım tarihinden itibaren 5 yıldır.
Çekin Karşılıksız Çıkması Düzenleyenin Sorumluğu
Çeki düzenleyen kişiye başvurulduğunda TTK m.783 uyarıncaçekin karşılıksız kalan bedelinin %10’unu ödemekle yükümlüdür. Buna ek olarak ayrıca çeki elinde bulunduran kişinin uğramış olduğu zararlar varsa bunları TBK hükümlerince karşılamakla yükümlüdür. İstenilen bu bedellere “medeni ceza” da denmektedir. Bunun dışında çeki düzenleyen kişinin cezai sorumluluğu da mevcuttur; 2009 yılına kadar karşılıksız çek düzenlemenin cezai anlamda yaptırımı hapis cezasıydı. Ancak ekonomik suçun cezasının hürriyeti bağlayıcı ceza olmasının doğru olmadığına ilişkin görüşlerden hareketle kanun bu yaptırımı kaldırmıştır. Bu yaptırımın kalkmasıyla beraber pek çok karşılıksız çek piyasada dönmeye başlamıştır. Ancak 2012 yılında yeni bir düzenleme ile artık hamil karşılıksız çıkan çek için 3 ay içerisinde icra mahkemesine gidip çek yasağı kararı aldırabilecektir. Bu yasak ile birlikte çek hesabı sahibi bir daha çek düzenleyemeyecek ve adli para cezasına çarptırılacaktır. Şayet bedeli ödemezse bu ceza hapis cezasına çevrilecektir.
Cirantaların Sorumluğu
Kıymetli evrak hukukunda hakim ilkelerden olan “imzaların istiklali ilkesi” uyarınca bir kambiyo senedi üzerinde imzası olan herkesin yani cirantaların da sorumluluğu vardır. Şayet bir çek karşılıksız çıkarsa çeki elinde bulunduran kişi, çekte imzası bulunan herkese giderek uğramış olduğu zararın karşılanmasını isteyebilecek, İcra Takibi yapabilecektir.
